Jeziorny były niegdyś dwie, przez krótki okres czasu nawet trzy, choć ta ostania nie utrwaliła się w mowie codziennej. Mało kto już o tym pamięta, po utworzeniu miasta Konstancin-Jeziorna w roku 1969, nazewnictwo zaczęło się powoli zacierać, miejscowości weszły w skład organizmu miejskiego. Przetrwały tylko dawne wsie, choć także nie wszystkie, drobne sioła zniknęły pośród większych sołectw. Podobny los jak Koło czy Kliczyn spotykać zaczyna także i Jeziorny, coraz mniej osób wie, że było ich więcej niż jedna. Piszący o Konstancinie i okolicach nagminnie popełniają ten sam błąd, nie wiedzą, że Jeziorny, będące całkowicie różnymi miejscowościami, mylą się nawet zawodowi historycy, gdy nazwa scala im się w jedną. Czasem wspominam o tym na blogu, niejako mimochodem, przy okazji innych spraw. Ale warto poświęcić tej sprawie cały wpis, ostatnio jedna z osób, które niedawno wprowadziły się w te strony, powiedziała mi, że wciąż słychać w rozmowach jakieś dawne antagonizmy, gdy miejscowi mówią o Skolimowie, Grapie czy Jeziornie. To nie antagonizmy. To, co w większych miejscowościach nazywa się dzielnicami, w tych stronach jest wpisaną w miasto Konstancin pamięcią o dawnych wsiach.
Dawny przebieg rzeki Jeziorki (w roku 1806) oznaczony na obecnej mapie wraz z Jeziorną Królewską
Najstarszą Jeziorną była ta położona na północnym brzegu Jeziorki, wyznaczającej od średniowiecza granice ziemi warszawskiej i czerskiej. Rzeka płynęła aż do XX wieku nieco dalej na północ, jak na mapce widocznej powyżej i w obrazku tytułowym bloga, wzdłuż obecnej ulicy Bielawskiej ku Bielawie, założonej na półwyspie. Jeziorna zwana była wówczas jak obecnie, bez przymiotnika, była bowiem jedyną wsią o tej nazwie. Pisano ją podobnie jak rzekę, jako Gyezorę bądź Jeszorę. Położona była pierwotnie w okolicach obecnych bloków przy Narożnej, gdzie wieś średniowieczna bierze swój początek, choć w rejonie przyszłej lokalizacji ratusza odnajdywano ślady dawniejszego osadnictwa. Na początku XV wieku Jeziornę posiadał podczaszy warszawski, Mikołaj zwany Żądłem. Prawa do niej oraz Okrzeszyna przeszły z czasem na jego dzieci. Jednakże już w roku 1523 Jeziornę trzymał archidiakon warszawski, najwyraźniej ziemia stanowiła jego osobistą oprawę, a nie kościelną, bowiem w ciągu trzech lat stała się własnością książąt mazowieckich, tuż przed ich śmiercią. Mimo rychłej inkorporacji Mazowsza do Korony, Jeziorna zyskała miano Książęcej. Od roku 1529 przechodzi na własność króla, stając się królewszczyzną. I stąd jej nazwa, Jeziorna Królewska, która towarzyszyć jej będzie aż do połowy XX wieku. Po upadku Rzeczpospolitej stanie się własnością rządową, z czasem kupi ją Henryk Rossman, po reformie roku 1867 stanie się siedzibą gminy, która weźmie od niej skróconą nazwę. Nazwa Jeziorna Królewska pojawiać się będzie na dokumentach, tarczach szkolnych jeszcze do roku 1969.
Jeziorna Oborska, krzyż to najprawdopodobniej figura Nepomucena, w miejscu obecnego ronda most. Stara Papiernia jeszcze nie istnieje (1812)
Druga Jeziorna istnieje równie długo, choć początkowo nie nosiła nazwy. Oborscy ustawili tu młyn, przekopali rzekę, spiętrzyli wodę i w ten sposób powstała odnoga Św. Jana, istniejąca po dziś dzień. W okolicy młyna powstała osada zwana Wyględowem, choć z czasem ona zanikła. Młyn i znajdujące się tu domy określać zaczęto nazwą pochodzącą od rzeki. W XVII wieku metryki parafii cieciszewskiej notują ją jako Nadjeziornę bądź Przyjeziornę, położną w okolicach obecnej Starej Papierni, przy rozstaju dróg. W ciągu kolejnych stu lat stała się znacznych rozmiarów miejscowością, na co wpływ miało zapewne ulokowanie tu placówki pocztowej. Miejscowość zwano wówczas już Jeziorną, dla odróżnienia od wsi leżącej po drugiej stronie rzeki dodając nazwę od dworu, któremu miejscowość podlegała. To Jeziorna Oborska, z czasem rozrastająca się w kierunku Grapy. To o niej mowa, gdy wspominamy pojedynki staropolskie i szlachetków pytających: Wiesz gdzie Jeziorna? Jeziorna Królewska podlegała władzy króla, lecz po przekroczeniu Jeziorki, która rozlewała się szeroko po błoniach, a ponieważ most nie istniał, trzeba było płynąć promem, znajdowało się na ziemiach Wielopolskich. Tu potykano się, w okolicach wsi Jeziorna Oborska. Jednocześnie by odróżnić obie wsie, w dobrach oborskich mówić zaczęto o sąsiadce leżącej na północy Królewska. Różnice te istotne były jedynie dla miejscowych, dla współczesnych i późniejszych badaczy Jeziorna była jedną miejscowością. Nie używali żadnego z przydomków, gdy w roku 1607 rokoszanie Zebrzydowskiego rozłożyli się w obozie pod Jeziorną, stali na błoniach, na granicy ziemi czerskiej, patrząc na Jeziornę Królewską. Nie chcieli wkraczać na ziemię należącą do króla, bo to oznaczałoby wypowiedzenie mu władzy i tu sporządzili swój protest.
Jeśli popatrzymy na dawne mapy zobaczymy, że nawet ich twórcy rzadko dostrzegają istnienie dwóch wsi. Na niektórych zauważymy dwie miejscowości, choć bez określających je przymiotników, leżące po obu stronach rzeki. Wszak była jeszcze trzecia Jeziorna, choć jej nazwa używana była z rzadka. W miejscu dawnego młyna w Grądzie powstała Papiernia. Z jakiego powodu nazwa Grąd przestała być używana trudno stwierdzić, manufakturę od początku w dokumentach zwano Papiernią w Jeziornie Oborskiej. Jak to zwykle bywa wkrótce została tylko Jeziorna. Gdy w roku 1830 nabył ją Bank Polski, z czasem zaczęto nazywać to miejsce Jeziorną Bankową, wyłączoną z Oborskiej, co wynikało również z podziału administracyjnego istniejącego do Powstania Styczniowego. Jednak w mowie ludzkiej nazwa ta pod koniec XIX wieku zniknęła, zaczęto mówić w ślad za nowymi robotnikami Mirków, bowiem tak nazywała się miejscowość, z której zostali przeniesieni.
Trzy Jeziorny na jednej mapie (1931 rok). Jeziorka płynie już korytem odsuniętym od Jeziorny Królewskiej
Tak oto mamy wiek XXI, historia zatoczyła koło. Dwie Jeziorny zwane są obecnie Grapą (Oborska) i Mirkowem (Bankowa). Ponownie istnieje już tylko jedna Jeziorna, ta zwana niegdyś Królewską, która stała się połową istniejącego tu miasta. Lecz niegdyś były to zupełnie różne miejscowości, mające odrębnych właścicieli.
Źródła i literatura:
- AGAD, Obory
- Kartoteka A. Wolffa, IH PAN
- Akta Gm. Jeziorna, AP M. St. W-wy, O/Grodzisk Mazowiecki
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
