Opisani w poprzednich postach Ryxowie nie mieli dzieci. Ich głównym spadkobiercą został Franciszek Ryx, który nie był synem starosty piaseczyńskiego, lecz jego synowcem czyli po prostu synem brata. Tak też „podpisał się” na płycie nagrobnej stryja na warszawskich Powązkach (jej podobizna dostępna jest tutaj).
W późniejszych dokumentach jego rodzice wymieniani są jako obywatele francuskiego miasta Reims – Franciszek i Katarzyna Ryxowie. Tam też miał urodzić się w 1751 roku Franciszek. Nie ma jednak stuprocentowej pewności, czy tak było naprawdę, ponieważ istnieją niepotwierdzone przypuszczenia, że Franciszek Ryx (młodszy) był naturalnym synem starosty, synem brata Ludwiki – Karola Franciszka Melin, a nawet, że był synem z nieprawego łoża Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Stanisław August Poniatowski w mundurze
(zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie)
Pierwsza teoria, czyli uznanie własnego syna za syna brata nie ma jednak większego sensu i jest trudna, choć nie niemożliwa do wytłumaczenia, druga jest zapewne przypadkową pomyłką jednego z historyków. Ostatni pogląd jest być może prawdopodobny, aczkolwiek ma też swoje liczne słabostki. Temat nieślubnych dzieci Stanisława Augusta Poniatowskiego był już wielokrotnie poruszany w licznych biografiach ostatniego króla Rzeczypospolitej. Wiadomo na przykład o jego córce Annie Piotrownie (1757-1759), której matką była późniejsza caryca Katarzyna II, oraz o córce Konstancji (1768-1844) i synu Michale (1770-1828) zrodzonych z Magdaleny Agnieszki z Lubomirskich Sapieżyny (1739-1780). Szczególnie wiele wiadomo na temat dzieciństwa tych ostatnich. Mieli być wychowywani przez rodzinę warszawskich kupców Piotra i Dorotę Petersów. Co ciekawe, Konstancja miała być początkowo przedstawiana jako Rużycka, potem jako Peters, a ochrzczona razem z bratem jako dziecko Jana Cichockiego, sztukjunkra artylerii koronnej (odpowiednik chorążego w piechocie) i jego żony Marianny Iwańskiej. Rodzeństwo było wspierane finansowo przez matkę, a Michał Cichocki ukończył potem Korpus Kadetów i w późniejszym okresie został generałem armii Księstwa Warszawskiego. Dużo wiadomo także o dzieciach Stanisława Augusta ze związku z Elżbietą z Szydłowskich Grabowską (ok. 1748-1810), które nosiły nazwisko po nieżyjącym już mężu matki – Grabowskim, a później często pojawiały się w otoczeniu króla.
W tej sytuacji dziwi nieco brak podobnych przekazów na temat Franciszka Ryxa (młodszego), uważanego, zwłaszcza przez jego potomków i krewnych, za nieślubne dziecko przyszłego króla Polski. Przypuszczenie, jakoby Poniatowski wraz z Elżbietą Izabelą z Czartoryskich Lubomirską (1736-1816) oddali swoje dziecko tuż po urodzeniu na wychowanie niczym nie wyróżniającemu się wówczas (jak chcą niektórzy – fryzjerowi) Ryxowi, który na dodatek w 1751 czy też w 1757/9 roku służył jeszcze u podkanclerzego litewskiego Michała Sapiehy, a nie u Poniatowskiego, nie ma podstaw źródłowych i opiera się raczej na pobożnych życzeniach potomków Ryxów, którzy woleliby wywodzić swój rodowód od króla Rzeczypospolitej, niż od zwykłego, nawet najlepszego fryzjera czy też kamerdynera.
Jak napisała kilka lat temu, spokrewniona z Ryxami Małgorzata Niezabitowska, „bezpośredni potomkowie majora Ryxa byli dumni, bez wahań, bez żadnych zastrzeżeń, z rzekomego królewskiego pradziadka”. Co więcej, „kolejne generacje Ryxów w ogóle nie brały pod uwagę ewentualności, że pochodzą od kamerdynera. A przecież nie można tego całkowicie wykluczyć. Rodzina wybrała króla (…)”. Ciekawe i wiele mówiące jest również drzewo genealogiczne rodziny Ryxów, na początku którego, w osobliwy sposób połączono dwóch Franciszków (kamerdynera i majora) i uczyniono z nich jedną, wyjątkowo długowieczną postać żyjącą 109 lat (1730-1839).
Podobnych pytań jest więcej, a zdaje się, że najciekawsze, już wkrótce.
historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książki „Ślady działań wojennych z września 1939 roku w Piasecznie, Konstancinie i okolicy”, Konstancin 2014.
Kontakt z autorem – chyliceiokolice@gmail.com
