W numerze 33 z 18 sierpnia 1928 r. tygodnika “Świat” ukazał się tekst o Domu Aktora Weterana Scen Polskich w Skolimowie. Jego autorem jest nie byle kto … sam Wacław Grubiński. Urodzony 25 stycznia 1883 r. w Warszawie dramatopisarz, prozaik, felietonista i recenzent teatralny w 1931 r. został prezesem Związku Autorów Dramatycznych. Związany był z wieloma czasopismami, m.in. “Książką”, “Światem”, “Kurierem Porannym”, “Tygodnikiem Ilustrowanym”, “Wiadomościami Literackimi”, “Kurierem Warszawskim”. Był także redaktorem naczelnym pism “Teatr i życie wytworne” oraz “Echo Tygodnia”. W styczniu 1940 r. został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Karę zamieniono na 10 lat łagrów. Opuścił Rosję z armią gen. Andersa. Zamieszkał w Londynie. Tutaj związał się z “Wiadomościami” i “Rzeczpospolitą Polską”. Był założycielem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarł 8 czerwca 1973 r. w Londynie.
 |
| Wacław Grubiński. Zdjęcie ze strony pl.wikipedia.org |
Stoi sobie w słońcu, jak w pożarze, spokojnie urodziwy dom dwupiętrowy, czerwoną dachówką jak czapą wysoką, nakryty. Posiada dwa fronty i jedno tylko tyły: boczne. Bokiem się tutaj wchodzi, jeżeli chce się tutaj wejść od tyłu. Jeden front uśmiecha się werandą na plant kolejkowy i bawi swoje pogodne oblicze ładnym – z daleka – widokiem pociągu, który udaje prawdziwą lokomotywę i prawdziwe wagony, wiezie lalki, dymi, dyszy, gwiżdże i klekocze, a potem wysiadają z niego ludzie dorośli z dziećmi; drugi zaś front domu spogląda poprzez klomby i zagony truskawek, poziomek, sałaty, marchewki, ku rzece Jeziorce, płynącej dyskretnie za wyniesionym nieco brzegiem. Młode drzewka owocowe, ustawione rzędami, zapowiadają uroczo przyszły swój rozrost, przyszłą swoja płodność i odrobinę cienia, którego teraz na całym terenie ze świecą szukać w południe, a drewniana siateczka, biegnąca wokół ogrodu, niby tresowana pajęczyna, aż się prosi o płaszcz z winnych liści.
Na werandzie w koszykowych fotelach siedzą, jak na scenie, syci oklasków i owacji, posiwiali artyści. Obok nich młodzież, rozumiejąca własnym doświadczeniem Vauvenargues’owe[1]powiedzenie, iż pierwsze chwile sławy są rozkoszniejsze, niż pierwsze promienie wschodzącego słońca. I pierwsi i drudzy są tutaj u siebie: ten komfortowy dom o pięknym hallu, o trzydziestu pokojach, urządzonych ze smakiem, o kilku wannach, o bibliotece (trzy tysiące książek… jeszcze nie skatalogowanych), o pięciolampowym aparacie radio, ten dom skanalizowany prywatnie i zelektryfikowany gminnie. To dom Aktora Polskiego.
 |
| Dom Aktora w Skolimowie. Fot Jan Malarski |
Rządy w nim sprawuje ZASP przez swoich prokonsulów, ale jego stałym dożywotnim kuratorem jest p[an] Antoni Bednarczyk, bo energią, zapobiegliwością, uporem p[ana] Bednarczyka, na gruncie ofiarowanym przez pana sędziego Wacława Prekera[2], wyrosło w Skolimowie prześliczne „Schronisko”, proszące się o nazwę nie tylko mniej pokorną, ale wręcz o imionisko pyszne. Ja bym był za Elsynorem[3], ponieważ w dzień i w nocy chodzą po tych krużgankach duchy świetnie zagranych ról… przez kogo zagranych? Przez tych, co teraz tutaj mieszkają, lub przez tych, o których tutaj się opowiada. Na ścianach portrety Bogusławskiego, Królikowskiego, Modrzejewskiej, a z najmłodszych gwiazd portret Poli Negri, która na międzynarodowym ekranie kinematograficznym rozsławiła polska sztukę dramatyczną śród obcych narodów po obydwóch stronach oceanu, wzruszając miliony ludzi, nie znających polskiego języka.
 |
| Wacław Preker. Zdjęcie ze strony muzeumkonstancina.pl |
Obok pani Mrozowskiej-Toeplitzowej księżna Negri Mdiwani[4] należy do najhojniejszych ofiarodawczyń na rzecz skolimowskiego gmachu aktorskiego.
Ogromny hall podłużny tak jest budowany, aby mógł służyć jako widownia teatralna. Na początku i na końcu tego hallu znajdują się dwie estrady, z których jedna może być podzielona na loże lub na „balkon pierwszego pietra”, druga zaś może być użyta jako scena teatru kameralnego. P[an] Jerzy Leszczyński, odwiedziwszy Skolimów, po powrocie z Biarritz[5], wpadł na żartobliwy pomysł stworzenia tutaj eksperymentalnego teatru i, z tym pełnym uroku dowcipem, który rozbraja najobraźliwsze powagi, zaproponował przy wspólnym obiedzie, oczywiście już przy deserze, wystawienie „Ślubów panieński” Fredry, w miejscowej obsadzie emerytalnej. Zanim jednak zgodzi się na to p[ani]Siedlecka, p[ani] Żołopińska, p[an] Sapalski i inni, w hallu wieczorami zasiadają panie z robótkami szydełkowymi w ruchliwych rączkach, a pani Palińska manewruje aparatem radio.
– Warszawa. Koncert w Dolinie Szwajcarskiej. Dyryguje pan Mazurkiewicz.
 |
|
|
Gdy pani Palińska próbuje chwytać fale zagraniczne, ze wszystkich stron pcha się do Skolimowa natrętny Niemiec – z odczytem o szkodliwości alkoholu. Tymczasem pani Sławińska, spędzająca tutaj rekonwalescencje przed wyjazdem do Lublina, do teatru miejskiego pod dyrekcją p[ana] Grodnickiego, opowiada anegdoty. Co chwila rozlegają się salwy śmiechu. Stateczni emeryci już o godzinie dziewiątej znikają z hallu, natomiast młodzież artystyczna, która tu przybyła, jak do pensjonatu, aby łyknąć wiejskiego powietrza przez tydzień lub miesiąc, aby odpocząć po turkocie miejskim, aby zobaczyć „wolna okolicę”, nie namalowana przez p[ana] Frycza lub Drabika, siedzi nieco dłużej, gwarząc, niby przy kominku, przy eterycznych wrzątkach radioaparatu. P[an] Mariusz Maszyński tryska humorem, nawet przegrywając partię szachów do dyr[ektora] Wacława Nowakowskiego, pani Witoldowa Rolandowa, ułożywszy spać swoją romantyczną sześcioletnią Lalę (z którą w dzień wojuje po oficersku obrany Józio Mazurkiewicz), słucha opowiadania pani Maszyńskiej o Ewie, pięcioletnim żywym portrecie pana Mariusza (tylko na czarno, bo czuprynkę wzięła od mateczki):
– Dzisiaj tak się modliła Ewusia: „Proszę Boziuni o zdrowie dla tatusia, dla mamusi, dla Karoliny, dla Ewusi i dla much na lepie”.
Rozweselona pani Zabiełło-Mazurkiewiczowa gubi oczko i upuszcza igłę, a pani Palińska woła o ciszę, bo zdaje się, że złapała operetkę budapesztańską.
W dzień artyści rozpryskują się po okolicy. Niektórzy żałują, że Pałac Aktora nie posiada łódki, ponieważ nęci ich przejażdżka po burzliwych wodach Jeziorki. Kto wie, może na przyszły rok otrzymają kajak, albo motorówkę, od jakiego wielbiciela teatru. Królikowskiemu zapisała w testamencie kilka tysięcy rubli pewna pani „przez wdzięczność za doznane dzięki niemu wzruszenia”. Może jaki bogaty teatroman, rozpromieniony na sztuce np. Zabłockiego, ofiaruje artystom mały jacht, nazywający się np. „Fircyk w zalotach”.
 |
| Na tarasie pałacyku Skolimowskiego. Wśród gości – Jerzy Leszczyński z małżonką, p. Pancewiczową, Mariusz Maszyński z rodziną, Zabiełło-Mazurkiewiczowa, Pawłowski, Stanisławski i W. Grubiński. Fot. Jan Malarski |
Po pamiętnej burzy Elsynor otrzymał dwa piorunochrony. W ogrodzie, zresztą, nie zanotowano ani jednego złamanego drzewka, bo co prawda, jak już wspomniałem, jest to jedyny ogród w Polsce, pozbawiony cienia. Nad tym właśnie debatował ostatnio pan prezes Śliwicki z panem Pawłowskim, po czym zakupiono w lesie kabackim trzysta pięćdziesiąt świerków, które otoczą Dom Aktora zwartą nieprzeniknioną ścianą.
W każdym razie już dzisiaj można powinszować artystom scenicznym tego obszernego gmachu śród pól, nad rzeczką, w sąsiedztwie iglastego lasu, jako miejsca, dokąd może przyjechać choćby na kilkodniowy rzetelny wypoczynek zmęczona „Kobieta, która zabiła”, sfatygowany „Otello”, albo „szczęśliwy Franio”. Po maleńkim przesileniu na stanowisku gospodyni i pod czujnym okiem legata ZASPu, p[ana] Jana Pawłowskiego, wpadającego tutaj często, niespodziewanie, a lubiącego wszędzie zajrzeć, wszystko sprawdzić, o wszystko zapytać, tudzież umiejącego miejscowych funkcjonariuszy natchnąć zamiłowaniem do wydajnej pracy, Elsynor skolimowski szczyci się wyborna kuchnią, uprzejma służbą i stale zwiększającym się komfortem. Jest tam tak wygodnie i przyjemnie, że np. pan dyr[ektor] Józef Kotarbiński po odbytej kuracji w Truskawcu[6]przybył z małżonką do Skolimowa i w ciszy nadjeziorańskiej spisuje pamiętne dla historii teatru krakowskiego dzieje swojej w tym teatrze kierowniczej działalności.
Tutaj odprężają się nerwy, tutaj jest rano kąpiel słoneczna, tutaj nie ma polityki …
Wacław Grubiński
zdjęcia z pisma “Świat” znanego warszawskiego fotografa Jana Malarskiego (1883-1959)
[1] Luc de Clapiers markiz Vauvenargues (6.08.1715 r. – 28.05.1747 r.) francuski dyplomata i oficer. Rozgłos i sławę zdobył opublikowanym w 1746 r. zbiorem aforyzmów i maksym.
[2] Wacław Preker (1869-1936) właściciel majątku Skolimów.
[3] Zamek Kronborg w duńskim mieście Helsingor – nazwany przez Szekspira „Elsynor”.
[4] Pola Negri.
[5]Miejscowość w francuskich Pirenejach.
[6]Truskawiec, jedno z najlepszych uzdrowisk II Rzeczypospolitej, leżące 90 km od Lwowa.
Historyk wojskowości i starożytności, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik wydawnictw książkowych (m. in. kierownik redakcji historii działu encyklopedii i słowników PWN), prasowych, ostatnio pracownik naukowy Wojskowego Biura Badań Historycznych, w latach 1981-89 redaktor, wydawca, wykładowca i aktywny działacz podziemia solidarnościowego. Od ćwierć wieku mieszkaniec Skolimowa, prowadzący Konstanciński Klub Historyczny.
