Opisana w poprzednim poście pomyłka, tylko pozornie nie ma żadnego znaczenia. To zapewne z pomieszania historii dwóch piaseczyńskich kościołów odległych od siebie o niemal 250 kilometrów narodziła się, rozpowszechniana do dzisiaj, wersja o powstaniu pierwszego kościoła w mazowieckim Piasecznie już w połowie XIV wieku.
W tym czasie został zbudowany tylko murowany kościół w Piasecznie koło Gniewu (drewniana świątynia istniała tam już znacznie wcześniej). Fundatorem był najprawdopodobniej wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1345-1351, Heinrich Dusemer. Jego nazwisko i data ukończenia budowy czy też fundacji (rok 1348) została umieszczona na ceramicznym fryzie obiegającym tamtejsze prezbiterium. Fundacja ta mogła mieć związek z wygraną na początku lutego bitwą nad rzeką Strawą w pobliżu Kowna, kiedy to armia krzyżacka pokonała broniących Żmudź Litwinów. Od tego czasu wojska litewskie nie były już w stanie skutecznie powstrzymywać najazdów krzyżackich. Zdaniem niektórych historyków litewski książę Kiejstut musiał zwrócić się o pomoc do polskiego króla Kazimierza Wielkiego, który miał poprzeć u papieża jego starania o przyjęcie chrztu przez Litwę. Rozmowy były wprawdzie prowadzone w następnych latach, jednak nie przeszkodziło to w prowadzeniu dalszych działań wojennych pomiędzy Polską a Litwą. Chrystianizację rdzennej Litwy rozpoczęto dopiero w 1387 roku, a Żmudzi jeszcze kilkadziesiąt lat później. Stało się to już w czasie panowania Władysława Jagiełły.
Rzekomo około 1350 roku miał powstać także pierwszy drewniany kościół w podwarszawskim Piasecznie. Zwykle podaje się, że wiadomości te ustalił na podstawie nieznanego źródła lub przekazów ustnych Oskar Kolberg, który był jednak przede wszystkim etnografem i interesowały go zupełnie inne zagadnienia niż architektura sakralna. Zresztą opublikowana przez niego w 1885 roku informacja podaje datę wcześniejszą niż rok 1350: „Piaseczno, osada nad rzeką Jeziorną, była od r. 1492 miastem erygowanym przez Jana ks. Mazowieckiego i miała starostwo niegrodowe. Starożytny, murowany kościół tutejszy wzniesiony był w początkach XIV wieku”.
Pomimo tych różnic, wersja o wybudowaniu pierwszego kościoła w Piasecznie około 1350 roku przez lata była uznawana za jedyną właściwą. Co więcej, skoro nikt nie kwestionował daty, to szybko „ustalono”, że kościół został ufundowany przez księcia czerskiego Siemowita III, chociaż akurat w tym roku władcą ziemi warszawskiej, w której położone jest Piaseczno, był jego młodszy brat Kazimierz I. Tadeusz Żmudziński w przedwojennej monografii miasta podał nawet obszerny opis piaseczyńskiej świątyni, która w wielkim skrócie wyglądać miała po prostu „jak setki kościołów polskich w owym czasie”. Według niego, ten pierwszy drewniany kościół miał spłonąć „w połowie XV wieku wraz z większością domów i ratuszem”.
Dopiero w 1973 roku powyższe wiadomości zweryfikował mediewista Tadeusz Lalik w podstawowym opracowaniu dotyczącym historii Piaseczna. Autor jednoznacznie stwierdził, że brak kościoła jeszcze kilkadziesiąt lat po formalnym osadzeniu miasta w 1429 roku był dużą przeszkodą w rozwoju tej miejscowości, a mieszkańcy musieli uczęszczać do świątyni w nieco odległym Jazgarzewie. Pierwsze znane nadania dla piaseczyńskiego kościoła miały miejsce dopiero w 1458 roku, kiedy po dłuższej przerwie spowodowanej śmiercią księcia Janusza Starszego (zmarł miesiąc po nadaniu Piasecznu praw miejskich), ponownie rozpoczęto proces lokacji Piaseczna.
W XIV stuleciu ani nawet w pierwszej połowie następnego wieku w mieście nie było jeszcze ani kościoła, ani tym bardziej ratusza, a wspomniany przez Żmudzińskiego pożar Piaseczna miał miejsce dopiero kilkadziesiąt lat później (około 1525/1526 roku), a nie w połowie XV wieku. Dopiero po tym tragicznym wydarzeniu powzięto decyzję o budowie nowego, tym razem murowanego kościoła, który stoi przy piaseczyńskim rynku do dzisiaj.
Niestety, ustalenia Tadeusza Lalika, kilkukrotnie przytaczane także przez Ewę i Włodzimierza Bagieńskich w publikacjach o Piasecznie, a od pewnego czasu umieszczone (bez podania autorów) także na stronie internetowej parafii, są w niewytłumaczalny sposób ignorowane, być może w myśl zasady, że im tradycja starsza, tym lepsza. Nawet na stojącej przed kościołem tablicy promującej Szlak Książąt Mazowieckich jako data powstania pierwszego kościoła w Piasecznie umieszczony został rok 1350, a jako fundator książę Siemowit III.
Gwoli ścisłości należy na koniec dodać, że o wcześniejszym powstaniu piaseczyńskiego kościoła wspominał przed drugą wojną światową Marian Stefanowski twierdząc nawet, że piaseczyński „kościół spotykany jest w aktach w r. 1400, mógł jednak istnieć już przedtem. Był on wtedy p.w. Świętego Macieja i Świętej Anny”. Niestety, brak bliższych szczegółów dotyczących wspomnianych akt, a pierwszy konkretny dokument, który wymienia ten autor to dokument z 1458 roku, „wystawiony przez Annę, żonę księcia Bolesława mazowieckiego”. Wiadomości o wspomnianych aktach z 1400 roku najprawdopodobniej nie uda się już zweryfikować, bowiem większość dokumentów do których miał wgląd Marian Stefanowski została zniszczona w 1944 roku w czasie powstania warszawskiego.
historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książki „Ślady działań wojennych z września 1939 roku w Piasecznie, Konstancinie i okolicy”, Konstancin 2014.
Kontakt z autorem – chyliceiokolice@gmail.com
