W roku 1938 Państwowy Instytut Kultury Wsi zwrócił się do władz gminy Jeziorna o opisanie, zgodnie z przesłaną instrukcją, wzorcowej wsi położonej na terenie gminy. Wytypowany został Słomczyn, w aktach gminnych nie zachowały się informacje mogące wskazywać na podstawie jakich kryteriów dokonano typowania. Dość, iż zachowane dokumenty dają nam znaczną ilość informacji na temat ówczesnego Słomczyna. Informacje zebrano we wsi i przy udziale ówczesnego sołtysa.
Na początek nieco statystyki. Jak podano gromada Słomczyn liczyła wówczas 550 mieszkańców (gmina miała ich 10 328 w 25 gromadach bez Konstancina i Skolimowa, wyłączonych w roku 1924). Historia Słomczyna pozostawała zapomniana nawet dla tutejszych mieszkańców, najstarsze wzmianki jakie odnaleziono w parafialnym kościele pochodziły z roku 1660. Uznano, iż nazwa wsi pochodzi od słomy i powszechnie uprawianych tutaj zbóż (co nie odpowiada prawdzie, a o początkach Słomczyna obiecuję opowiedzieć w jednym z kolejnych wpisów). Jak odnotowano „Lecz dopiero w roku 1725 roku wieś Słomczyn wychodzi jawnie na widownię dziejową. W tym bowiem roku Hieronim na Żywcu i Pieskowej Skale Wielopolski (…) wzniósł w Słomczynie kościół.”. Kolejne zadania świadczą jednak, iż mieszkańcy Słomczyna doskonale zdawali sobie sprawę, iż zamieszkują przy jednym z najważniejszych szlaków Mazowsza: „Wieś Słomczyn położona jest nad szlakiem królewskim, prowadzącym z Warszawy od Belwederu poprzez Wilanów, Jeziornę, Słomczyn, do Góry Kalwarii i Czerska, stołecznego miasta tej dzielnicy Mazowsza.”. Doskonale pamiętano, iż wieś położona byłą na terenie dawnych dóbr oborskich: „Grunta Słomczyńskie pochodzą z dóbr hr. Wielopolskich, a obecnie hr. Potulickich, zamieszkałych w Oborach, miejscowości położonej o niespełna 2 km na północ od Słomczyna. Zgodnie z kolokacją ruską, według której każde dominium obowiązane było wyposażyć swych pracowników w pola, a później po kolei ich spłacać, było najpierw 5 ogólnych gospodarstw w Słomczynie. Z czasem gospodarstwa te się rozdrobniły i gdy w roku 1864 wydany został Ukaz carski, to zastał on w Słomczynie 13 gospodarstw”. Wymieniono rodziny uwłaszczone wspomnianym ukazem: Ziemskich, Magdziarzów, Milewskich, Frankowskich, Moskalewiczów, Olesińskich, Lichmirów, Kwiatkowskich, Pindelskich i oczywiście licznie reprezentowanych Guttów. Jak zaznaczono „niemal wszyscy (mieszkańcy) są potomkami tych pierwszych pańszczyźnianych użytkowników gruntów”.
Kolejne zdania przyniosły bardzo ciekawe informacje. Przyznam, iż wcześniej nie zetknąłem się z nazwą Słomczyn Poduchowny: „Wzmiankowany ukaz zastał w tym czasie jeszcze 5-u innych użytkowników na gruntach kościelnych, przydzielonych przez proboszcza sługom jego. Grunty te tworzą Słomczyn Poduchowny(…) Trzy pierwsze z gospodarstw zwano Słomczynem Poduchownym dużym, a dwa mniejsze małym Podobno w krótkim czasie po ukazie jeden z gospodarzy tak się ucieszył tym, że pańszczyzna została zniesiona, że przepił połowę swojego gospodarstwa i dlatego powstało jedno gospodarstwo więcej w Słomczynie, powiększone z drugiej strony gruntami nabytymi z sąsiedniej wsi Cieciszewa, które to gospodarstwo należy dziś do Gołąbka Józefa i nosi nazwę Słomczyn Poduchowny Średni, albo Podole. Ogółem zatem w Słomczynie jest 19 gospodarstw rolnych.”.
Wieś mimo nazewnictwa nie była podzielona, rozwijała się. Jak zaznaczono „w ostatnich latach powstało 17 gospodarstw rolnych robotników Mirkowskiej Fabryki Papieru , którzy nabyli w Słomczynie place i pobudowali się”. (piękne to czasy, gdy robotnik mógł wznieść ze swej pensji dom) „Powstanie tych kilkunastu nowych domostw spowodowało, że dziś Słomczyn stanowi dość dużą wieś, skupioną , środkiem której przebiega droga, będąca jakby odnogą traktu do Góry Kalwarii”. (czyli ulicy Wiślanej) Jak zaznaczono wieś nie byłą skomasowana, a pola rozrzucono na kształt szachownicy, co utrudniało prowadzenie prac rolnych.
Powodem do dumy był fakt, iż Słomczyn był wsią parafialną (choć nie wspomniano, iż uprzednio siedzibą parafii był Cieciszew). Jak napisano: „skupienie się życia przy kościele podwaja to że przy nim znajduje się dom ludowy i parafialny tzw. Organistówka. Dom ludowy stanowi centrum życia społecznego. Pobudowany na gruncie kościelnym w 1917 przez obecnie proboszcza St. Kozłowskiego, włożył weń dużo pracy i zasobów. Z domu tego korzystają wszystkie organizacje: Straż Pożarna, Kółko Rolnicze, Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej, Oddział Związku Strzeleckiego, Drużyna Harcerska, Koło b. wychowanków szkoły. Tu odbywają się uroczystości, akademie, przedstawienia, wieczornice, zebrania, opłatek, jajo wielkanocne i dożywianie dzieci przez Komitet Pomocy Zimowej. Dom murowany, parterowy, zawiera 4 sale, w tym teatralną ze sceną, mogącą pomieścić 300 osób.”
O istnieniu kółka rolniczego wiemy od dawna z broszury Stefana Rulskiego, Straż Pożarna w Słomczynie także ma piękne tradycje. Drużyna harcerska funkcjonowała przy tutejszej szkole. Nosiła nazwę Drużyny Harcerskiej im. Jana Sobieskiego, założono ją 17 lutego 1935 roku, składała się z trzech zastępów liczących 8 do 10 osób, a drużynowym był Jan Meister. O ile mi wiadomo była pierwszą drużyną na terenie gminy.
Dalszy ciąg w następnym wpisie.
Źródła i literatura:
- APW O/Grodzisk Mazowiecki, Akta gminy Jeziorna
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
