Informacje zebrane z dużą pieczołowitością przez Adama Zyszczyka o ogrodnikach konstancińskich – umieszczone w artykule Dozorcy i ogrodnicy konstancińskich willi z 27 grudnia 2020 r. na portalu okolicekonstancina.pl – pozwalają na charakterystykę kolejnej osoby. Tym ogrodnikiem, a zarazem zarządcą willi „Polanka” był Paweł Wichiciel.
Józef Hertel w książce poświęconej Konstancinowi „Znasz-li Konstancin?” o willi „Polanka” i jej ogrodniku pisze tak: Nim wejdziemy w dawną Aleję Matejki – znów galerię ciekawych willi o zabytkowej architekturze – zatrzymajmy się przed jedną z pierwszych willi Konstancina u zbiegu Sobieskiego i Żeromskiego – „Polanką”. Wybudował ją bliski współpracownik założyciela Konstancina – inż. Cichocki [1] – na wyciętej w lesie polance. Stąd jej nazwa. Tu właśnie jej gospodarz, w trosce o upiększanie Konstancina, umieścił pierwszego, czeskiego pochodzenia, ogrodnika Konstancina – Pawła Wichiciela. Ogrodnik miał szczęśliwą rękę nie tylko do kwiatów, ale i do dzieci, przysparzając Konstancinowi pierwsze urodzone tu dzieci – piękną Czesławę i pięknego Konstantego oraz sześcioro dalszych, oczywiście już całkowicie spolonizowanych.
Rodzina Wichiciel pochodziła z Czech. Prawidłowy zapis jej nazwiska to Vychytil i jest to jedno z bardziej popularnych nazwisk wśród naszych południowych sąsiadów. Natomiast w polskich zapisach metrykalnych przez około 100 lat nazwisko to przybierało rozliczne ciekawe formy: Wychiciel, Wichyciel, Wichymil, Wichytel, Wihiciel, Wiciciel, Wisiciel. Warto je wszystkie wymienić, bowiem mogą w Polsce mieszkać rodziny o różnych odmianach tego nazwiska.
Venceslaus (Wacław) i Catharina (Katarzyna) z domu Vencel [2] małżonkowie Vychytil, do miasta Dobre leżącego nieopodal Mińska Mazowieckiego przybyli ok. 1805 r. z Czech. Mieli wtedy już 2-ch synów: Józefa i Franciszka. Z metryk wynika, że oboje byli – jak na owe czasy – w średnim wieku i mieli po ok. 35 lat. Wacław Vychytil/Wichiciel (ur. ok. 1770-?) był kołodziejem, a więc umiał wytwarzać nie tylko koła do wozów, jak wynika z nazwy zawodu, ale przede wszystkim wozy. Często kołodziej współpracował ze stolarzem i tak zapewne było w tym przypadku, bowiem jako świadek (na chrzcie oraz ślubie) rodziny Wichiciel pojawia się stolarz, Jan Musiel. Pozwala to na przypuszczenie, że na początku XIX w. do miasta Dobre musiała przybyć jakaś niewielka grupa specjalistów z Czech.
Trudno określić, jakie powody zadecydowały o przeprowadzce rodziny Wichiciel z Czech, ale można założyć, że umiejętności rzemieślnicze oraz doświadczenie zawodowe Wacława Wichiciela były na tyle wysokie, że mogły mu zapewnić spokojną egzystencję nawet poza granicami własnego kraju. Warto zwrócić uwagę, że pomimo iż Czechy były wtedy pod zaborem, to rodzina Wichiciel podała do dokumentów, że są z Czech, a nie Austro-Węgier.
W 1809 r., kiedy nasz kraj nawiedziła dżuma, rodzinę Wichiciel dotknęła ogromna strata, bowiem zmarł ich starszy syn Józef (13 lat). Natomiast wieku dorosłego dożył syn Franciszek. Razem z rodzicami mieszkał w Dobrem i uczył się fachu kołodziejskiego u boku ojca. Franciszek Wichiciel (ok. 1799-1856) w 1821 r. poślubił pannę pochodzącą z okolic Dobrego, Annę Chmielewską (ok. 1800-1868). Po ślubie, przez dalsze 35 lat Franciszek mieszkał w Dobrem i pracował jako kołodziej [3]. Małżeństwo Wichicielów doczekało się 7-ga dzieci, z których wiadomo, że 5-ro weszło w związki małżeńskie.
Synem Franciszka i Anny był Michał Wichiciel (1833-1896), który urodził się w Dobrem, a w 1859 r. poślubił pochodzącą z Wiśniewa Agnieszkę Trąbę/Trąbińską (1832-1886). Para ta doczekała się 8-ga dzieci, z czego wiadomo, że 4-ro z nich weszło w związki małżeńskie. Niewykluczone, że pozbawienie miasta Dobre praw miejskich w 1852 r. przyczyniło się do ruchów ludności zamieszkałej tam i poszukiwania szansy na zarobkowanie w innych miejscach. W trakcie trwania małżeństwa Michał Wichiciel przeprowadził się z Dobrego do miejscowości Krzywica w parafii Siennica, gdzie kolonizował [4] ziemskie nieużytki pozostałe po właścicielu tych dóbr Ludwiku Rychterze (ok. 1817-1881).
Warto w tym miejscu dodać, że Ludwik Rychter dwoma małżeństwami był związany z rodziną Oborskich herbu Pierzchała z Obór (par. Słomczyn) [5]. Jego żonami były: Adela Oborska (ok. 1830-1866) [6], a po śmierci Adeli jej siostra, Kazimiera Oborska (1828-?) [7].
Natomiast Michał Wichiciel po śmierci I-szej żony, ożenił się po raz drugi. Jego żoną została pochodząca z Dobrego Anna Kosicka (1850-1912). Michał Wichiciel zmarł w wieku 63 lat na kolonii w Krzywicy, a pozostała po nim rodzina spróbowała poszukać sobie szansy w większym mieście. Jego syn Paweł Wichiciel (1873-?) w 1900 r. ożenił się z pochodzącą z Krzywicy Marianną Czyżkowską (1880-1953). Zaraz po ślubie para ta zamieszkała w Mińsku Mazowieckim i tam urodził się ich najstarszy syn Aleksander. Już w 1901 lub 1902 r. Paweł Wichiciel wraz z rodziną przeprowadził się do Konstancina i tu podjął pracę. Okazuje się, że Wichicielowie byli bardzo rodzinni, bowiem Paweł na nowe miejsce zabrał ze sobą nie tylko żonę i syna, ale też II żonę ojca – Annę z d. Kosicką. Zmarła ona w Konstancinie w 1912 r. [8]
Niewykluczone, że małżeństwo Paweł i Marianna, po przeprowadzce, zauroczeni nowym miejscem zamieszkania – nową szansą – nadali urodzonemu w 1903 r. synowi imię Konstanty, właśnie na cześć Konstancina. Kolejne dzieci tej pary, to Julian (ur. 1905), Czesława (ur. 1907), Zofia (ur. 1910) i Janina (ur. 1912). Paweł i Marianna mieli jeszcze zapewne 2-je dzieci, bowiem jak pisze Józef Hertel, Wichicielowie mieli ich 8-ro [9]. Paweł Wichiciel był zarządcą/ogrodnikiem w willi „Polanka”, która w początkowym okresie swego istnienia należała do Władysława Cichockiego wice-dyrektora fabryki papieru w Jeziornie. O dobrych relacjach między właścicielami „Polanki” i rodziny Wichicielów niech świadczy fakt, że w 1907 r. matką chrzestną córki Czesławy Wichiciel została żona wice-dyrektora, Maria Cichocka [10].
Metrykę chrztu Czesławy Wichiciel warto przytoczyć w całości, bowiem w niej jako jednej z nielicznych konstancińskich metryk z początku XX wieku wpisane jest dokładne miejsce urodzenia dziecka – w tym przypadku chodzi o dom inż. Cichockiego, czyli willę „Polanka”.
Słomczyn, parafia św Zygmunta, metryka chrztu nr 186
Działo się we wsi Słomczyn, dnia 22 lipca/ 4 sierpnia 1907 roku o godzinie czwartej po południu. Stawił się Paweł Wichiciel służący z Konstancina liczący 33 lata, w obecności Władysława Popielawskiego urzędnika z Warszawy liczącego 35 lat i Jana Golika rolnika z Jeziorny liczącego 50 lat i okazał nam dziecię płci żeńskiej oświadczając, że urodziło się ono w Konstancinie w domu Cichockiego 7/20 lipca tego roku o godzinie ósmej rano z jego małżonki Marianny z domu Czyszkowskiej, liczącej 25 lat. Dziecięciu temu na chrzcie świętym, którego dokonał ksiądz Stanisław Śliwierski (wikary), nadano imię Czesława, a rodzicami chrzestnymi byli: Władysław Popielawski i Maria Cichocka. (…). Podpisali: Paweł Wichiciel i Władysław Popielawski
O ogrodzie willi „Polanka” zachował się jedynie niewielki fragment wspomnień, który na łamach konstancińskiego pisma „UK Raport” „Pierwszy dom Konstancina – willa Polanka” zaprezentowali potomkowie Pawła Wichiciela, Czesława i Zdzisław Wichicielowie: „Ogród należał do unikalnych, decydowała o tym wielkość – przestrzeń, oraz pomysłowość i praca ogrodnika – zarządcy, którym był mój dziadek Paweł W. Wyróżniał się różnorodnością gatunków drzew, krzewów i kwiatów. Były też obszerne poletka warzywne i ciekawostka – drzewka laurowe, na których hodowano „kokony”, odbierane przez znaną fabrykę jedwabiu w Milanówku. Mieszkającym sezonowo „letnikom” ogród zapewniał doskonałe warunki wypoczynku i kontaktu z przyrodą. (…) Przyroda – klimat i otoczenie tworzyły niezwykły koloryt tego miejsca” [11].
Pomimo, że o samym ogrodzie willi „Polanka” wiemy niewiele, to jednak można przypuszczać, że był on zadbany i na tyle efektowny, że mógł gościć najbardziej dystyngowane towarzystwo.
27 maja 1917 r. w okresie Zielonych Świąt gościł tu gen. Józef Haller w otoczeniu świty. Na tak dostojną wizytę ogród musiał być perfekcyjnie przygotowany. Zadbał o to nie kto inny, tylko zarządca i ogrodnik – Paweł Wichiciel, który na długie lata zachował się w pamięci potomnych i mieszkańców Konstancina.
******
[1] Władysław Bronisław Stanisław Cichocki (1862-1927) piastował stanowisko wice-dyrektora Fabryki Papieru w Jeziornie. Zamieszkał tu wraz z rodziną około 1890 r.
[1] Władysław Bronisław Stanisław Cichocki (1862-1927) piastował stanowisko wice-dyrektora Fabryki Papieru w Jeziornie. Zamieszkał tu wraz z rodziną około 1890 r.
[2] Nazwisko matki ustalono na podstawie metryki zgonu syna Józefa z 1809 r. oraz metryki ślubu s. Franciszka z 1821 r. Archiwum Diecezjalne Warszawsko-Praskie, za mailem z dnia 31.01.2023 r.
[3] Na podstawie metryki ślubu Franciszka Wichytel z Anną Chmielewską z 1821 r. Archiwum Diecezjalne Warszawsko-Praskie, za mailem z dnia 31.01.2023 r.
[4] Kolonizowanie ziemskich nieużytków – uprawa ziemskich nieużytków na dogodnych warunkach w celu powiększenie areału uprawnego
[5] „Sienniczka. Czasopismo Gminy Siennica” nr 2 (17) 2023: S jak skarbnica historii. Eryk Szubiński, Kolonizacja dóbr ziemskich Krzywica w II poł. XIX wieku (część II), str. 14.file:///C:/Users/user/Downloads/Sienniczka%20Nr%202%20(17)%202023.pdf
[6] J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego, Adela Maria Helena Oborska, https://www.sejm-wielki.pl/b/sw.189125
[7] J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego, Kazimiera Tekla Oborska, https://www.sejm-wielki.pl/b/sw.161261
[8] www.genealodzy.pl metryki par. Słomczyn, 1912 rok, metryka zgonu nr 119.
[9] Józef Hertel, Znasz-li Konstancin? Stulecie Konstancina 1897-1997, str. 188-189.
[10] www.genealodzy.pl metryki par. Słomczyn, 1907 rok, metryka chrztu nr 186
[11] „UK Raport” – konstancińskie pismo, które ukazywało się w latach ok. 1990-2016. Artykuł Czesławy i Zdzisława Wichicielów, potomków Pawła, „Pierwszy dom Konstancina – willa Polanka” posiadam tylko w wersji ksero. Nie jest znana mi data jego publikacji.
Regionalistka, po Wyższej Szkole Zarządzania. Zainteresowanie Urzeczem odziedziczyła po rodzicach pochodzących z Powsinka i Chabdzinka. W 2027 r. minie 300 lat od osiedlenia się jej pierwszego udokumentowanego przodka na Służewie. Zafascynowana genealogią i najstarszymi dziejami regionu.
