Obecny właściciel zespołu dworsko-parkowego w Oborach kilka miesięcy temu ogłosił plany wybudowania muzeum. Prace prowadzone są przy zachowaniu ścisłej dyskrecji, trudno więc powiedzieć jak zmieni się otoczenie dworu. Niestety nie udało się uzyskać ze strony Fundacji Staraków żadnej odpowiedzi na kierowane zapytania w tej sprawie. Warto pamiętać, że zespół dworsko-parkowy w Oborach to nie tylko ogrodzony płotem teren, bowiem w skład założenia wchodzą również budynki dawnego browaru i spichlerza. Pytaniem pozostaje czy zamknięty od 2015 r. park zostanie otwarty dla szerszej publiczności i w jakiej postaci. Powyższe sprawia, że warto przywołać dzieje zespołu parkowego i przyjrzeć się związanym z nim zmianom.
W przypadku parku oborskiego podstawowym problemem jest fakt, iż nie mamy pojęcia jak pierwotnie wyglądał i kiedy został założony. Przypuszcza się, że już w latach 1681-88 r. podczas budowy dworu utworzono tu barokowy park, bo kanclerz Jan Wielopolski był wielkim miłośnikiem kultury francuskiej. Do XIX w. pierwotne założenie parkowe nie zachowało się. Choć nie wiemy czy Obory dotknięte zostały przemarszami wojsk saskich w początkach XVIII w., z pewnością zostały całkowicie zniszczone w 1794 r. podczas pobytu w okolicach Warszawy wojsk kozackich Suworowa. Z opisu pozostawionego przez ówczesnego dzierżawcę dworu wynika, iż zimą 1794/95 r. celem pozyskania surowca na opał, kozacy wyrąbali nie tylko framugi i okiennice we dworze, lecz również ścięli drzewa w otoczeniu dworu. Trudno powiedzieć, czy istniał tam w tym czasie park w szerszym rozumieniu tego słowa, bowiem o jego istnieniu nie mamy żadnej wzmianki w dokumentach z XVIII i XIX w. tyczących się wydatków dworu. O ile wielokrotnie pojawiają się w nich informacje o ogrodach dworskich, w których uprawiano warzywa i hodowano drób, a nawet istnieniu oranżerii (1809), brak odniesień o roślinności innego rodzaju. Nie byłyby one raczej pomijane, skoro notowano nawet informacje o nasadzeniach topól wzdłuż „drogi na Grapie”, czy jak pisano za „pałacem oborskim nad kanałem usadzona jest nowa z 100 różnej drzewiny kupney w ulicach przyzwoitych dzika promenada która do koła przystoynie ogrodzona od Pałacu ponad kanał także cyrkuł z drzewiny otaczając promenadę”. Jedyne informacje zapisane w tym kontekście dotyczą plantowania zajazdu przed dworem i powtarzającym się co kilka lat szlamowaniu stawów dworskich, w których wówczas hodowano ryby. Trudno więc powiedzieć, kiedy dokładnie dworskie otoczenie przestało pełnić funkcję ściśle gospodarczą.
Z pewnością zmiany zaszły w czasach Potulickich (po 1806 r.). Wraz z budową wałów i odcięciem wiślanego starorzecza i swobodnego przepływu wody do Jeziorki, okoliczny teren zaczął zarastać, co skutkowało zaprzestaniem użytkowania prowadzącej do dworu bocznej drogi przez bagna, od strony obecnego Mirkowa. W połowie XIX w. park uległ powiększeniu, miało to związek zapewne z przeniesieniem z ówczesnej lokalizacji wsi Obórki, która historycznie jako Obory Małe lub Mniejsze rozwijała się w bezpośredniej przyległości do dworu. Problem zaopatrzenia w wodę związany z atrofią starorzecza i zarastaniem łęgów oborskich skutkował relokacją wsi oraz jej mieszkańców nad Wisłę. Oprócz powiększenia parku dokonano wtedy rozbudowy folwarcznego otoczenia dworu. W 1895 r. przebudowano dwór pod kierunkiem Władysława Marconiego, łamiąc bryłę budowli poprzez dobudowanie kaplicy, zastępując nią tę dotychczas funkcjonującą wewnątrz budynku. Prawdopodobnie w tym samym czasie nastąpiły także przekształcenia założenia parkowego. Nie są one jednak dokładniej znane. Wiele zmian wprowadzono w początkach XX w. W 1921 r. powstał projekt całości założenia wykonany przez G. Frajgla. Został on częściowo zrealizowany. Dotyczyło to przede wszystkim północno-wschodniej części parku, za stawami. Nie została zrealizowana rozbudowa parku o podmokły obszar znajdujący się po drugiej stronie drogi prowadzącej do browaru, ograniczonego drogą na „trytwie” czyli grobli, który pozostaje obecnie zarośnięty i poza częścią głównego założenia dworskiego.
W okresie powojennym, w latach 60-tych XX w. dokonana była modernizacja parku w otoczeniu dworu, polegająca na uporządkowaniu dróg oraz likwidacji połączenia parku z częścią gospodarczą, gdzie znajdował się browar. W tym okresie powstał także asfaltowy podjazd w miejsce dotychczas istniejącego.
Dominantą założenia parkowego pozostaje wciąż po latach dwór. Tu należy podkreślić, iż pierwotnie był on widoczny ze znacznego oddalenia, w szczególności z okolicznych wsi i pól, gdyż brak było porastającej okoliczne rezerwaty roślinności. Prowadzi do niego aleja lipowo-kasztanowa. Zachowało się zadrzewienie dawnej alei, która była przedłużeniem istniejącej i umożliwiała dojazd do dworu z drogi głównej wiodącej od strony Jeziorny do Góry Kalwarii. Główną osią kompozycji jest aleja prowadząca do budynku.
Przeprowadzona w 1994 r. szczegółowa inwentaryzacja krajobrazowa pozwala nam na opisanie założenia parkowego, otoczonego ciągiem stawów połączonych kanałami. Stawy te wyodrębniono ze starorzecza na długo przed budową dworu, bowiem w opisach pojawiają się już w początkach XVII w. jako istniejące od dawna, stanowiąc część majątku oborskiego. Brzegi stawów obsadzone są wierzbami. Zasadnicza część parku rozciąga się na południe oraz na wschód od dworu. Tutaj znajdują się ciągi alejek o nieregularnym przebiegu. Jedyna prosta aleja w tej części łączyła dawniej pałac z częścią gospodarczą majątku, prowadząc do browaru. Obecnie kończy się ona ślepo na dawnej furcie w murze. Nowy właściciel terenu przez starorzecze przeprowadził kładkę do browaru.
Przywołajmy w dalszej części szczegółowy opis z inwentaryzacji sporządzonej w 1994 r.: „Wokół parku od oficyny, wzdłuż zachodniego i południowego muru, nad brzegiem stawów od wschodu przebiega aleja obwodowa, która dalej za pałacem zanika. Prowadzi ona wzdłuż elementów znajdujących się w parku: figury Matki Boskiej, dawnej furty w murze, kominka w formie złamanej kolumny (ustawionego tutaj wtórnie) oraz do punktów widokowych nad stawy. Główny ciąg alei obwodowej rozgałęzia się na liczne alejki spacerowe prowadzące w głąb parku, przecinające prostą, najszerszą aleję łączącą dawniej pałac z częścią gospodarczą. Ciągi spacerowe rozszerzają się w dwóch miejscach na owalne placyki. Po stronie płn.-zach. od dworu, nad brzegiem stawu znajduje się ogrodzony niskim, murkiem z cegły taras, poprzedzający zejście do wody. Nad brzegiem stawu, przy alei obwodowej usytuowana jest złamana kolumna będąca dawniej kominkiem w hallu. W południowej części parku, pod jesionem (pomnikiem przyrody) znajduje się kilka głazów narzutowych. W płd.-zach. narożniku parku znajduje się figura Matki Boskiej z Lourdes. Element ten został ustawiony jeszcze w latach międzywojennych.”
Na północ od podjazdu stała do 2015 r. lokomobila, obecnie znajdująca się przy wejściu do parku w Konstancinie. Przy alejce biegnącej wzdłuż dawnego kortu tenisowego usytuowana jest ława kamienna (częściowo uszkodzona).
Park skomponowano po zmianach w drugiej połowie XX w. jako krajobrazowy. Najstarsze drzewa rosną w południowej części parku. „Na terenie parku znajduje się 8 drzew – pomników przyrody: 1 dąb szypułkowy, 4 jesiony wyniosłe, 2 lipy szerokolistne, 1 wiąz szypułkowy. Dominujące gatunki drzew: jesion wyniosły, klon pospolity, wiąz szypułkowy, lipa drobno- i szerokolistna, kasztanowce białe. Nad stawami rosną wierzby białe, olchy czarne oraz stare egzemplarze wierzby kruchej (odmiana kulista). Z drzew iglastych występują pojedynczo lub w małych grupach: jodła kalifornijska, świerk pospolity, sosna pospolita, sosna wejmutka, daglezja oraz cisy, jałowce i tuje.” Zamknięty ogrodzeniem park liczy 11,5 ha.
Obecne założenie można oglądać z zewnątrz, trudno powiedzieć jak będzie wyglądać po pracach odnowieniowych. Planowane muzeum powstanie raczej w części gospodarczej, gdzie znajdują się łąki, na których do niedawna wypasano owce, więc nie będzie miało wpływu na zespół parkowy.
Źródła:
- AGAD, Obory
- Dokumentacja MWKZ
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
