W końcu stycznia na profilu Konstancin-Jeziorna. Historia, Ludzie, Architektura miała miejsce wymiana zdań na temat czy zdjęcie umieszczone na okładce tygodnika “Ziemia” z 1926 r. “Chata w Chylicach” dotyczy Chylic pod Grodziskiem Mazowieckim czy tych znad Jeziorki. Sprawa nie znalazła jak dotąd zadawalającego rozwiązania. Postanowiłem i ja dorzucić kilka swoich spostrzerzeń na ten temat.
“Chylice. Chata”, fot. T. Koszutski. Za: “Ziemia” nr 17 z 1 września 1926 r.
Ale od początku…
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze powstało w 1906 r. w Warszawie, z inicjatywy m.in. Aleksandra Janowskiego, Zygmunta Glogera, Kazimierza Kulwiecia, Mikołaja Wisznickiego i innych. Swoim zasięgiem obejmowało zabór rosyjski. Jedną z form działalności Towarzystwa było organizowanie wycieczek krajoznawczych. Kilka z nich wyruszyło na południe od Warszawy. Wymienię kilka z nich:
- 8 maja 1910 r. Góra Kalwaria-Czersk;
- 15 czerwca 1913 r. Czersk-Otwock (uczestników 261);
- 26 października 1913 r. Chyliczki-Piaseczno (uczestników 66) – (pomogła w organizacji wycieczki hr. Plater-Zyberk);
- 26 kwietnia 1914 r. Gucin-Wilanów (uczestników 570);
- 9 sierpnia 1914 r. Góra Kalwaria-Czersk;
- 1914 r. Powsin-Jeziorna-Czersk – (pomogła w organizacji wycieczki hr. Krystyna Potulicka z Obór);
- 1916 r. Góra Kalwaria-Czersk;
- 1916 r. Powsin;
- 1916 r. Zawady;
- 1916 r. Góra Kalwaria-Pilica-Warka-Łoś-Piaseczno;
- 1916 r. Czerniaków-Wilanów-Morysinek.
Przy ich organizacji pomocy udzieliły zarządy kolejek Grójeckiej i Wilanowskiej.
Dworzec kolejki Grójeckiej – Plac Keksholmski, 26 kwietnia 1914 r. Rusza setna wycieczka PTK. Na pierwszym planie: pierwszy od lewej kierownik wycieczki Mikołaj Wisznicki, w środku Tadeusz Koszutski, szef Komisji Wycieczkowej. W głębi widać budynki koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku im. Cesarza Austriackiego. No i te wagoniki, które pomieściły 570 osób! Fot. Sergiejew Bazyli. Za: arch. CFK PTTK
Warto zwrócić uwagę na setną wycieczkę Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, która odbyła się do Gucina (pod Wilanowem jak wtedy pisano) i była prowadzona przez wiceprezesa PTK Mikołaja Wisznickiego. Wzięło w niej udział aż 570 osób! Aż niewiarygodna liczba uczestników. Dla porównania, w całym 1914 r. Komisja Wycieczkowa zorganizowała 18 wycieczek poza miasto, w których wzięło udział 1229 uczestników. Wspomniana wycieczka odbyła się kolejką Grójecką 26 kwietnia 1914 r. i ruszyła ze stacji mieszczącej się na placu Keksholskim (Unii Lubelskiej) do stacji Służewiec.
Uruchomiony specjalnie dla wycieczki tej pociąg kolejki Grójeckiej o długim szeregu otwartych wagonów dowiózł uczestników do st. Służewca, skąd długim, a pół wiorsty niemal wyciągniętym wężem wyruszono drogą polną do wsi Służewca i do Gaju gucińskiego.
Tu spędzono kilka godzin, poczym uczestnicy przeszli pieszo do Wilanowa, gdzie po zwiedzeniu kościoła i parku wrócono kolejką Wilanowską o godz. 20 do Warszawy.
W wymienionych wycieczkach brał udział Tadeusz Koszutski, członek władz PTK i zapalony fotograf. Co o nim wiemy?
Tadeusz Koszutski z Koszut h. Leszczyc urodził się 19 lipca 1869 r.
Rodzicami jego byli Wacław Koszutski i Wanda Węsierska h. Belina. Sam był wielkim społecznikiem, członkiem wielu towarzystw: Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (od 1905 r., m.in. skarbnik), Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Warszawie (od 1907 r.), Bractwa Kurkowego (warszawski król kurkowy), Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (od 1906 r., skarbnik, gospodarz lokalu, członek Komisji Wycieczkowej, następnie jej przewodniczący). Organizator i kierownik wielu wycieczek krajoznawczych oraz zapalony fotograf.
Z każdej z nich przywoził zdjęcia, a wiele z nich przekazał do archiwum fotograficznego PTK. Zmarł w Warszawie 11 listopada 1946 r. i został pochowany na cmentarzu powązkowskim. Za wojnę 1920 r. otrzymał Krzyż Walecznych (służył w straży obywatelskiej), a w II Rzeczpospolitej order „Polonia Restituta”.
Wykonał kilkanaście zdjęć z wycieczek na południe od Warszawy. Jedno z nich, konkretnie widok zamku w Czersku, zostało umieszczone na okładce numeru 27 tygodnika „Ziema” z 1926 r.[1]
Można więc założyć, że zdjęcie okładkowe autorstwa Tadeusza Koszutskiego z poprzedzającego numeru tego tygodnika podpisane “Chylice. Chata” dotyczy Chylic znad Jeziorki, może nawet zrobione zostało tego samego dnia co zdjęcie zamku w Czersku.
“Czersk. Ruiny zamku”, fot. T. Koszutski. Za: “Ziemia” nr 18 z 15 września 1926 r.
Warto podkreślić, że tygodnik “Ziemia” zamieszczał czesto zdjęcia ze swojego archiwum i niekoniecznie odnosiły się do roku w którym zostały opublikowane.
I na koniec jeszcze jedno zdjęcie z Chylic. Ciekawe, że numer tygodnika “Ziemia” datowany jest na dzień przed setną wycieczką PTK.
“Krajobraz Chylic (pow. warszawski)”, fot. T. Koszutski (?). Za: “Ziemia” nr 17 z 25 kwietnia 1914 r.
Przy okazji nie mogę sobie odmówić pokazania stacji kolejki Grójeckiej na placu Keksholmskim z lotu ptaka i zaznaczyć miejsca z którego ruszyła setna wycieczka PTK z Tadeuszem Koszutskim i jego aparatem.
Wspaniały widok na stację kolejki na placu Keksholmskim i koszary Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku im. Cesarza Austriackiego. Datowane na 1915/1916 r.
Jedno z piękniejszych zdjęć pokazujących koszary Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku im. Cesarza Austriackiego. W prawym dolnym rogu stacja kolejki. Ok. 1919 r. Za: profilem FB Rafała Wojewódzkiego
U góry widać tor wyścigów konnych. W środku cerkiew pw. św. Apostołów Piotra i Pawła (aktualnie kościół Ewangelickiego Ordynariatu Wojska Polskiego). W dole po prawej stacja kolejki. Ok. 1920 r. Fot. Antoni Gosiewski (?). Zb. Muzeum Warszawy
[1] Warto wspomnieć, że wspomniane zdjęcie przypisywane jest też Henrykowi Poddębskiemu i Stanisławowi Nofok-Sowińskiemu. Datowane jest na 1914 r.
Źródło: Tygodnik "Ziemia" z nr 17 z 25 kwietnia 1914 r.; nr 17 z 1 września 1926 r.; 18 z 15 września 1926 r.; "Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego" 1906-1916.
Historyk wojskowości i starożytności, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik wydawnictw książkowych (m. in. kierownik redakcji historii działu encyklopedii i słowników PWN), prasowych, ostatnio pracownik naukowy Wojskowego Biura Badań Historycznych, w latach 1981-89 redaktor, wydawca, wykładowca i aktywny działacz podziemia solidarnościowego. Od ćwierć wieku mieszkaniec Skolimowa, prowadzący Konstanciński Klub Historyczny.
