Kilkakrotnie wspominałem już w rozmaitych artykułach, iż w połowie XIX wieku katastrofa ekologiczna, jaką była atrofia starorzecza wiślanego ciągnącego się od Cieciszewa ku Oborom, spowodowała, iż średniowieczne wsie pierwotnie zakładane nad Wisłą, znalazły się nad bagiennymi łęgami. Wskutek zastosowania technik melioracyjnych pod koniec XVIII wieku zatamowano dopływ świeżej wody, w XIX wieku na potrzeby Papierni w Jeziornie odcięto jej odpływ do rzeki Jeziorki, co spowodowało zmianę starorzecza w las łęgowy i pozbawiło Czernideł zaopatrzenia w wodę. Powyższe spowodowało, iż podczas podczas uwłaszczenia nadano ich mieszkańcom ziemię w innych lokalizacjach, gdzie dostępność wody była lepsza, a klimat zdrowszy. W ten sposób przeniesione zostały Obórki, Borek i Czernidła, a dzisiaj o tych ostatnich, zwłaszcza, iż przez pewien czas była to wieś szlachecka, o statusie równym Oborom i Cieciszewowi.
Lokalizacja Czernideł i Obórek w 1829 roku. Mapa orientowana w kierunku zachodnim.
Czernidła powstały we wczesnym średniowieczu, nad wiślanym starorzeczem. Nazwa wsi związana była prawdopodobnie z kolorem występującej tam ziemi, co na podstawie obserwacji terenowych wydaje się bardziej uprawdopodobnią tezą. Co prawda językoznawcy wskazywali również, iż pochodzić może ona od słowa czyrznidło (płynna czarna farba oraz roślina melampyrum averse), bardziej prawdopodobne wydaje się jednak to pierwsze.
Jak wspomniano obecne Czernidła położone są w lokalizacji oddalonej o 2,5 kilometra od pierwotnej, przeniesienia dokonano w trakcie likwidacji wsi podczas uwłaszczenia przeprowadzanego w roku 1865. W pierwotnej lokalizacji wieś położona nad wiślanym starorzeczem, w sąsiedztwie wsi Borek oraz Obórki. Po raz pierwszy wzmiankowana została w roku 1476 jako własność Oborskich. Stanowiła własność gałęzi rodu Pierzchałów osiadłej w Oborach, która przyjęła nazwisko Oborskich. Wielokrotnie wzmiankowano ją w XVI wieku, tradycyjnie przynależna jednemu z synów właściciela Obór. Podczas gdy najstarszy obejmował Obory, młodszy zadowalał się domeną czernidelską.
W 1603 roku dziesięciny z Czernideł stanowiły uposażenie kościoła w Cieciszewie. W 1616 roku Czernidła należały do Jakuba Oborskiego, po podziale dóbr oborskich z bratem Janem. W 1642 r. jako pierwsze z dawnych ziem Pierzchałów zostały sprzedane, początkowo hetmanowi Stanisławowi Koniecpolskiemu. W 1650 r. jego syn, Aleksander Koniecpolski, porzucając myśl o zakupie ziem pod Warszawą, odsprzedał Czernidła wojewodzie krakowskiemu Janowi Wielopolskiemu (ojcu), który jednocześnie zakupił Obory, co sprawiło, iż dawne dobra Pierzchałów zostały na powrót scalone.
Szkic z końca XVII wieku, w którym oznaczono “stare dworczysko” w Czernidłach
Początkowo wieś stanowiła dobra zastawne, jej dominalna samodzielność przestała istnieć, gdy centrum dóbr stanowić zaczęły Obory. Około roku 1670 w Czernidłach znajdowało się wciąż stare drewniane „dworczysko” wzniesione przez Oborskich, nie naprawiane, które zostało rozebrane przed 1700 rokiem, bowiem w dalszych opisach nie pojawia się. W roku 1790 zgodnie z odpisem z ksiąg czerskich w Czernidłach znajdowało się 15 dymów chłopów pańszczyźnianych. W inwentarzu dóbr z tego roku wymieniono z 21 gospodarzy, noszących nazwiska znane z tej części Urzecza – m. in. Lichocki, Makowska, Stępniak, Osuch, Kopyciak.
Od roku 1806 wieś stanowiła własność Potulickich, aż do uwłaszczenia. W roku 1827 w 17 domach zamieszkiwało 154 osoby. Czyniło to Czernidła osadą znacznej wielkości w dobrach oborskich. Niestety wówczas zaczął się stopniowy upadek, powodowany przez zabagnienie okolicy, do czego przyczyniły się wspomniane procesy melioracyjne. Powyższe spowodowało, iż mieszkańców wsi uwłaszczono w nowej lokalizacji, w której Czernidła znajdują się do dzisiaj.
Obecnie po Czernidłach w pierwotnej lokalizacji nie ma śladu, ich miejsce zajmują pola SGGW na granicy rezerwatu Olszyna Łyczyńska
Przeniesienie nie dotyczyło wszystkich mieszkańców wsi, część z nich uwłaszczona została w innych okolicznych miejscowościach. W 1921 roku wieś nie odzyskała swej liczebności sprzed stu lat, bowiem położona wzdłuż drogi między Łęgiem a Gassami liczyła wówczas jedynie 14 domów i 148 mieszkańców. Tereny dawnych Czernideł zaorano, choć ślady osady bywają jeszcze widoczne w terenie. Znajdowały się tam pola uprawne dworu w Oborach, a od 1944 r. należą do SGGW.
Bibliografia:
Źródła i opracowania źródłowe:
- AGAD, Archiwum Potulickich i Wielopolskich z Obór (Obory)
- Archiwum Parafialne Kościoła w Słomczynie (ASC Słomczyn)
- Kartoteka wypisów źródłowych powiatu czerskiego dotyczących osad na Mazowszu w okresie średniowiecza sporządzona przez Adama Wolffa i jego współpracowników. Kartoteka pracowni atlasu historycznego IH PAN.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, tom I, M. St. Warszawa, województwo warszawskie, Warszawa 1925
- Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego z wrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommisyi Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policyi, Warszawa 1827
- Lubomirski J. (oprac.) 1863 Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, obejmujący bulle papieżów, przywileje królów polskich i książąt mazowieckich, tudzież nadania tak korporacyj jako i osób prywatnych, Warszawa
Literatura:
- Bijak U., Czarnecka. K, 2001 Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa mazowieckiego, Kraków.
- Komosa P., 2019 Zarys historii systemów ochrony przeciwpowodziowej na Nizinie Moczydłowskiej (w:) Rocznik Nadwiślańskiego Urzecza I, Czersk
- Wolff A., Rzetelska-Feleszko E., 1982 Mazowieckie nazwy terenowe do końca XVI wieku, PWN, Warszawa
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
