Przy okazji ostatnich odkryć związanych z tabliczkami numeracyjnymi w przedwojennej Jeziornie, przeglądając archiwalne dokumenty ówczesnej gminy Jeziorna natrafiłem na arcyciekawy dokument, przedstawiający numerację oraz właścicieli posesji letniska Konstancin w 1921 roku. Dokument przekazał do gminy w Jeziornie ówczesny komisarz spisowy dla letniska, powołany na potrzeby powszechnego spisu powszechnego ludności. Dokument ten jest o tyle ciekawy, że dzięki niemu dowiadujemy się jakie wille istniały w tym czasie, a także kto był ich właścicielem. W dotychczasowej literaturze tyczącej się Konstancina nie zawsze te informacje były znane, bowiem kronikarze letniska w postaci Józefa Hertla czy Tadeusza Świątka bazowali głównie na wspomnieniach i pamiątkach rodzinnych, a te nierzadko stanowiły jedynie piękne wspomnienie o przeszłości, czasem odległe od rzeczywistości.
Dzisiaj rozpoczniemy więc przedstawienie Konstancina w 1921 roku. Dokument źródłowy stanowiący precyzyjny spis z natury zachował się jedynie dzięki temu, że do 1924 r. osada-uzdrowisko Konstancin pozostawała częścią gminy Jeziorna, której znaczna część dokumentacji przetrwała zawieruchę wojenną. Nie można tego niestety powiedzieć o aktach gminy Skolimów-Konstancin, utworzonej w 1924 r. z połączenia dwóch letnisk.
Niniejszym rozpoczniemy więc przedstawienie Konstancina w dniu 2 września 1921 roku, jego willi i właścicieli. Na pierwszy ogień pójdzie Aleja Moniuszki czyli w późniejszych latach Aleja Piłsudskiego ( po 1935 roku), następnie Warszawska (po 1945 roku), Aleja Zjednoczenia (od lat pięćdziesiątych) i wreszcie ulica Piłsudskiego (po 1990 r.). Obecna ulica Piłsudskiego jedynie w części stanowiła w 1921 roku Aleję Moniuszki, co prezentuje poniższa mapka.
Na kolejnej mapce zamieszczonej niżej oznaczono znajdujące się na zamieszczonym niżej spisie wille i puste place zgodnie z numerami porządkowymi z 1921 roku. Posłużono się planem parcelacji z 1903 r., gdzie oznaczono numery hipoteczne – warto zwrócić uwagę, że zgodne są one z wymienionymi w spisie z 1921 r.
Aleja Moniuszki – numery porządkowe, właściciele, wille i numery hipoteczne.
- Płatkowski Aleksander „Szwajcarka”, nr hip 1
- Płatkowski Aleksander „Pod Dębem”, nr hip 18
- Staneńska Bronisława „Apteka”, nr hip 34
- Sikorski Jacek „Venus”, nr hip 35
- Wróblewski Jan „Janówka” nr hip 36a (tu trzeba zwrócić uwagę, że działka ta została wyraźnie wydzielona z działki 36 między 1903 a 1914 rokiem, bowiem w tym roku wybudowano willę „Janówka”)
- Kozłowski Władysław „Hypatia”, nr hip 36
- Jankiewicz Maria, „Halszka”, nr hip 90 (pod pierwotną nazwą, obecnie znana jako „Kamilin”)
- Kamiński Sylwester, plac pusty, nr hip 90c
- Urząd osady Konstancin, plac pusty, nr hip 90f
- Urząd osady Konstancin, budynek zabudowany, nr hip 90e
Rzućmy teraz okiem na wspomnianą mapkę. Jak widać „Szwajcarka” znajdowała się przy Alei Moniuszki pod adresem Moniuszki 1, nie przy Sienkiewicza (obecnie Sienkiewicza 5), przy której z kolei znajdowała się Wesoła sąsiadująca z „Halszką”, dlatego nie ma jej na tym wykazie. Jak już wiadomo z zamieszczanej powyżej, część działek została od 1921 roku podzielona, choćby duży ogród jaki miała pierwotnie willa „Pod Dębem” (Moniuszki 3 – obecnie Piłsudskiego 21). Ta ma w 1921 roku już kolejnego właściciela po dr Laskowskim i hrabinie Dąmbskiej. Pod nr 3 apteka – obecnie Piłsudskiego 15. Ciekawe czy ktoś zauważył, że apteka w tym miejscu działa już ponad 100 lat? Numer 4 (obecnie Piłsudskiego 13) to willa Wenus. Numer 5 Janówka – na wydzielonej przed 1914 rokiem działce, bowiem w tym roku wybudowano willę znajdującą się obecnie pod adresem Piłsudskiego 9. Tę stronę ulicy zamyka „Hypatia”, jako numer 6, obecnie przy Piłsudskiego 7.
Po przeniesieniu się na drugą stronę ulicy widzimy, iż jest ona niezabudowana za wyjątkiem willi „Halszka”. Obecnie jest to „Kamilin”, nazwę willa zmieniła po zakupie przez nowych właścicieli w 1929 r. na cześć właścicielki Kamili Gornigon. Najciekawsza wydaje mi się informacja odnośnie działek 90c,e,f. Wnosząc po numeracji są to obecnie działki przylegające do Matejki i tak też oznaczyłem je na szkicu. Tam znajdować się miał urząd osady-uzdrowiska Konstancin, w nieistniejącym obecnie budynku.
Jak widać z prezentowanej na początki mapki ówczesna Aleja Moniuszki była dużo dłuższa, lecz w 1921 roku nie było przy niej innych wyodrębnionych parceli i posesji, przypisano je innym ulicom. Większość wymienionych w tekście willi istnieje do dzisiaj. Po zapoznanie się z ich dziejami odsyłam choćby do Wirtualnego Muzeum Konstancina, poniżej na zakończenie ich zdjęcia.
“Szwajcarka”
“Pod Dębem”
Apteka
“Venus”
“Janówka”
“Hypatia”
“Kamilin”
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
