Józef Hertel

8 maja 2023

Józef Hertel – krótka biografia i spis ważniejszych publikacji

Józef Hertel, znawca historii Konstancina, kronikarz miasta i autor wielu książek o historii ważnych konstancińskich postaci i samego miasta, nie zawsze był związany z tym miejscem. Urodził się 18 lutego 1923 roku w Łodzi. W czasie wojny został wywieziony na roboty do Niemiec. W 1945 roku wrócił do Łodzi i rozpoczął studia na wydziale filologii polskiej na Uniwersytecie Łódzkim. W czasie studiów pisał i publikował jako poeta. Tworzył i działał w grupie poetów katolickich razem z Andrzejem Wirthem, Józefem Szczawińskim i Wacławem Olszewskim. Ponieważ jego praca magisterska dotyczyła teatru, pierwszą stałą pracę zawodową podjął w 1950 roku jako kierownik literacki w Teatrze w Częstochowie. Po powrocie do Łodzi tę samą funkcję pełnił w Teatrze Ziemi Łódzkiej. Od 1954 roku był redaktorem naczelnym Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Przez zaangażowanie i niezależność poglądów naraził się zwierzchnikom i w 1960 roku stracił stanowisko i zatrudnienie.

Reperując zdrowie w sanatorium w Kudowie Zdroju, szukał nowego miejsca pracy i odkrył swoje nowe powołanie – pracownika kulturalno-oświatowego. Z pasją organizował życie kulturalne kuracjuszy i wczasowiczów najpierw Kudowy, potem Polanicy Zdrój, prowadząc wycieczki krajoznawcze, ale przede wszystkim koncerty, wieczory poetyckie i inne spotkania autorskie okraszone jego konferansjerką wzbogaconą recytacjami wierszy od romantyków do Gałczyńskiego. Po kilku latach działalności kulturalno- edukacyjnej na Dolnym Śląsku, został doceniony przez swego pracodawcę – władze Funduszu Wczasów Pracowniczych – dostał pracę w Warszawie i w 1968 roku przeprowadził się wraz z rodziną do podwarszawskiego Konstancina. Gdy pracował w Zarządzie Głównym Związków Zawodowych Pracowników Gospodarki Komunalnej w 1976 roku, w czasie nasilających się protestów robotniczych, przypadło mu trudne zadanie przedstawienia na posiedzeniu Zarządu podłoża konfliktu w Zakładach Tramwajowych. Znowu jego bezkompromisowość doprowadziła do nagłej zmiany pracy. Tym razem, po jego obiektywnej relacji, w której uzasadnił słuszność strajku tramwajarzy, został dotkliwie pobity przez tzw. nieznanych sprawców. Po wielotygodniowym pobycie w szpitalu i dojściu do zdrowia znalazł pracę w Uzdrowisku Konstancin (w latach 1976-1982 – kierownik Uzdrowiskowego Domu Kultury).

W 1980 roku Józef Hertel był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Społecznego NSZZ „Solidarność” Służby Zdrowia w Gdańsku, gdzie współpracował z jego przewodniczącą – Aliną Pieńkowską. W tym samym roku uczestniczył w Zjeździe „Solidarnośći” Uzdrowisk Polskich w Polanicy Zdroju, gdzie przyczynił się do powołania Komitetu Obywatelskiego „Solidarności” Uzdrowisk Polskich z siedzibą w Konstancinie. Równolegle z działalnością społeczno-polityczną Hertel rozwijał swoje zainteresowania związane z historią kultury Konstancina. I wtedy właśnie zaczął odkrywać historię Konstancina.

Szukając śladów dziejów Konstancina i Skolimowa, Józef Hertel trafiał do ludzi, którzy byli świadkami historii, tworzyli ją albo znali z relacji swoich przodków, krewnych, sąsiadów. Pierwsze kroki skierował do skolimowskiej księgarni i prowadzącej ją pani Heleny Paulinkowej. To był właściwy trop, bo Herman Paulinek , jako pierwszy wójt gminy, jest uznawany za twórcę letniska Skolimów. Opowieści pani Heleny Paulinek były pierwszym źródłem wiedzy o zasługach jej rodziny dla rozwoju miejscowości, a ponadto ona właśnie zasugerowała Hertlowi kontakt z Jerzym Zawiejskim. I tak Józef Hertel rozpoczął kolekcjonowanie konstancińskich historii „literackich” poprzez śledzenie losów związanych z Konstancinem ważnych polskich pisarzy: Gąsiorowskiego, Żeromskiego, Buczkowskiego. Z kolei dzięki Jerzemu Zawiejskiemu Hertel dotarł do prof. Janiny Budkiewicz, wybitnego psychologa, uczennicy prof. Władysława Witwickiego. Kolejną ważną postacią, skarbnicą wiedzy o ludziach Konstancina – była Tamara Rozwadowska.

Im bardziej przyglądał się konstancińskim willom, kontemplował ich urodę i poznawał historie związanych z Konstancinem ludzi, tym większa budziła się w nim pasja do ocalenia pamięci o nich, zarówno jej warstwy duchowej, intelektualnej – zapisanych historii, jak i pamiątek materialnych– dokumentów, zabytkowych przedmiotów, a przede wszystkim cennych zabytków architektury. Dlatego, jako pracownik Uzdrowiska Konstancin Józef Hertel zawsze dzielnie walczył o zachowanie uzdrowiskowego charakteru miejscowości i jego zabytkowej zabudowy. Był przewodnikiem wycieczek turystycznych po Konstancinie i jego okolicach, w czasie których opowiadał o szczególnie pięknych i ważnych obiektach architektury od pałacu Potulickich w Oborach poprzez wszystkie najciekawsze konstancińskie wille aż do kościołów . Oprócz oprowadzania turystów i kuracjuszy oraz przybliżania im dziejów zabytków regionu także spisywał te historie. Próbował korzystać z różnych mediów. Swoje artykuły o rozmaitych „skarbach” Konstancina – budowlach, artystach, pisarzach początkowo publikował w magazynach ogólnopolskich: Przekrój, Literatura, Stolica. Później zaczął wydawać własną konstancińską gazetkę zatytułowaną Wieść Gminna (z czasem musiał zmienić tytuł na Kalejdoskop Konstancina, nie mogąc konkurować ze Starostwem Powiatowym w Piasecznie, które powołało pismo o tej samej nazwie Wieść Gminna).

Zainteresowanie historią Konstancina okazało się dla Józefa Hertla pasją życia. Losy rodów konstancińskich, czy rozmaitych sław, które na krócej lub dłużej w tej modnej miejscowości się osiedlały, były pasjonujące i wciągały niczym romans czy kryminał. Szukając dokumentów źródłowych, Józef Hertel docierał do kolejnych bohaterów, by zdobywać cenną wiedzę. Z czasem zebrane materiały i przemyślenia przybierały rozmiary przekraczające format artykułu w czasopiśmie. Chcąc swobodnie publikować swoje konstancińsko-skolimowskie odkrycia, Józef Hertel założył „Wydawnictwo Uzdrowiska Polskie. Józef Hertel” i pojawiły się pierwsze książki . Historia jest w nich budowana wokół życiorysów ciekawych postaci bądź interesujących will.

Józef Hertel zmarł 29 marca 2018 roku.

Wybór ważniejszych publikacji autorstwa Józefa Hertla:

Nowina – historia willi o tytułowej nazwie, zawiera dzieje dr Mikołaja Kaszyna, współtwórcy Polskiego Radia.
Krzyż Jerozolimski Bronisława Radomskiego – dzieje zesłańca syberyjskiego i bohatera spod Monte Cassino.
Znasz-li Konstancin? – wydanie I i II wersja (wzbogacona) kompendium wiedzy o miejscowości – od legendy związanej z powstaniem Konstancina poprzez rozwój miejscowości obejmującej także Jeziorną, Skolimów, Chylice i Królewską Górę.
100 lat Konstancina – uzupełnienie monografii Znasz-li Konstancin?
Złota Księga Skolimowa – opowieść o cmentarzu skolimowskim i spoczywających na nim, związanych z Konstancinem, osobistościach ( 4 tomy).
Monika Żeromska – wieczna młodość – książka poświęcona córce Anny i Stefana Żeromskich i jej twórczości.
Witajcie wspomnienia „Grażyny” – opowieść o ludziach i wydarzeniach związanych z willą „Grażyna” – od Józefa Budkiewicza, jego córki Janiny poprzez dalsze skojarzenia dotyczące osiągnięć Władysława Witwickiego aż po czasy konstancińskiego Komitetu Obywatelskiego Solidarności, który miał w willi „Grażyna” swą siedzibę.
Po śladach Wacława Gąsiorowskiego – opracowanie poświęcone wielkiemu pisarzowi, który po powrocie do Polski osiedlił się w Konstancinie (i został jego sołtysem).
Romeo i Julia Buczkowscy – przygotowana w 100-lecie urodzin Leopolda Buczkowskiego opowieść o pisarzu i jego żonie Marii.
Księga Pamiątkowa Generała Brygady Mariana Niteckiego , mianowanego na Generała Brygady w 2007 roku przez prezydenta RP – Lecha Kaczyńskiego – opowieść o szwoleżerze w służbie Józefa Piłsudskiego, żołnierzu Armii Krajowej, a po wojnie leśniku; twórcy mini-muzeum poświęconego Józefowi Piłsudskiemu.
Nasza miłość Konstancin – zawiera m.in. relację ze spotkania z pisarką –Hanną Ożogowską i z Piotrem Drzewieckim – pierwszym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości prezydentem Warszawy.
Moja miłość Wanda – opowieść o willi „Wanda”; historia pierwszej, profesjonalnie przeprowadzonej konserwacji połączonej z rekonstrukcją zabytkowej willi konstancińskiej, wykonanej z inicjatywy Ewy i Tomasza Kokczyńskich.
Powrót legendarnego Skolimowa – opracowanie poświęcone rekonstrukcji przedwojennej rezydencji rodziny Mariańskich o historycznej nazwie „Urania”.
Z cienia sław Konstancina – profesor Władysław Witwicki – książka o wielkim polskim psychologu, a także autorze dzieł z historii sztuki, przekładów pisarzy starożytnych, malarzu i grafiku, który ostatnie lata swego życia spędził w konstancińskiej willi – dworku „Stamara”.
Nasz kochany Skolimów – mała encyklopedia upamiętniająca ważne wydarzenia, sławnych ludzi i zabytki architektury Skolimowa.
Wskrzeszenie – dzieje wywodzących się ze Skolimowa i Konstancina bohaterów II wojny światowej, a zwłaszcza Powstania Warszawskiego.
Witajcie góry opromienień – tom poetycki autorstwa Józefa Hertla.
Pośród kwiatów paproci – tom poetycki autorstwa Józefa Hertla.
O Rajdzie Papieskim w Konstancinie – refleksje autora poświęcone Janowi Pawłowi II dla uczczenia Jego beatyfikacji, a także przypomnienie kilku ważnych wydarzeń muzycznych dedykowanych Papieżowi.
Pamiętnik Srebrnego Wesela – dzieje najznamienitszych pensjonariuszy Domu Rencisty Polskiej Akademii Nauk w Konstancinie.