Wola Okrzejska – oficyna, w której urodził się Henryk Sienkiewicz, obecnie budynek muzeum. Zbiory MHS w Okrzei.
Co jakiś czas przypominany jest pewien niewielki związek Henryka Sienkiewicza z tymi stronami, bowiem nazwiskiem rodowym jego matki Stefanii było Cieciszowska. Jest to oczywista oboczność, powstała przez stulecia, bowiem jeszcze w początkach XVIII w. przodkowie pisarza w linii żeńskiej pisali się Cieciszewscy z Cieciszewa. Przy czym już wówczas od dawna związki rodu z ojcowizną zostały przerwane. Skoro jednak takie pytanie pada, co ma Sienkiewicz do Cieciszewa, warto prześledzić genealogiczne związki pisarza, a przy okazji krótko napomknąć kiedy Cieciszewscy rodową siedzibę stracili.
Cofnąć się musimy aż do przełomu XV/XVI w., kiedy Jakub, prawnuk Stanisława z Cieciszewa, protoplasty rodu Oborskich, Cieciszewskich i Turowskich, założyciela Woli Cieciszewskiej, doczekał się 11 dzieci. Interesują nas losy dwóch z nich żyjących w pierwszej ćwierci wspomnianego XVI w., Andrzeja, który odziedziczył Cieciszew i Aleksego, który podobnie jak jego kuzynostwo z Obór, związał swój los z dobrami w ziemi liwskiej. Potomkowie Aleksego nosili kolejno imię pradziada, tak więc aż do 1640 r. mamy w drzewie kolejnych Stanisławów, nim w XVII w. narodzi się Wojciech, który będzie ojcem Adama, a tenże Dominika. Tego synem będzie Adam, wielki pisarz koronny, który na 2 lata przed swą śmiercią zakupi w 1781 r. majątek w Woli Okrzejskiej oraz część dóbr w sąsiedniej miejscowości Okrzeja. Synem jego był Adam, którego córką była Stefania. Przeszliśmy wiec przez 14 pokoleń aby dotrzeć do pisarza, dla tych którzy się pogubili, poniżej w wersji skróconej i uproszczonej, narysowanej roboczo, drzewo genealogiczne (nie uwzględniające licznego w każdym pokoleniu rodzeństwa), które w wersji dokładnej prześledzić można w genealogii Minakowskiej, bądź choćby w herbarzu Bonieckiego.
Jednakże choć jak wspomniano przodkowie pisarza pisali się, czyli posługiwali nazwiskiem Cieciszewscy z Cieciszewa, podkreślając swe rodowe pochodzenie, już w XVI w. wraz z Aleksym, młodszym z ówczesnej linii rodzeństwa, opuścili rodowe ziemie. Pozostała tam reszta rodu, a stulecie było wiekiem ich świetności. Zmianę przynieść miał wiek XVII. Liczne dewastacje ziem wskutek klęsk żywiołowych, wojen szwedzkich i przemarszów wojsk doprowadzały powoli gospodarkę folwarczną do ruiny. Ratunkiem stało się stopniowe zastawianie majątku i jego wyprzedawanie. W drugiej połowie XVII w. Cieciszew jest więc podzielony, ostatnim z rodu, który tu gospodaruje jest Piotr Cieciszewski syn Krzysztofa i prawnuk wspomnianego Andrzeja, który doczekał się syna Mikołaja. Pozostałe części wsi i ról należą w tym czasie do kilku osób. Czwartą część działów ziemskich posiadał od roku 1660 Tobiasz na Iwanicach Iwanicki, cześnik czernichowski. Od kanclerza Jana z Pieskowej Skały otrzymał kwotę częściowej spłaty dóbr i w zawartej umowie zrzekł się swoich praw do tych miejscowości, na rzecz Wielopolskiego. W ten sposób Wielopolscy weszli w posiadanie części Cieciszewa, następnie zakupili część posiadaną w spadku przez Ignacego Gadomskiego, starostę grodzkiego warszawskiego. Otrzymał je w spadku po rodzicach tytułem zasądzonej sumy z niezapłaconej należności 2000 zł. Pozostałą część Cieciszewa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych trzymali posiadali jeszcze Orzechowscy i Bogatkowie i wspomniany Piotr Cieciszewski. Skąd te wszystkie rody w ogóle w dziedzictwie ziem cieciszewskich? To skutek zadłużeń i zastawów oraz poszukiwania gotówki przez członków rodu Cieciszewskich, którym przynależne były poszczególne części spadku. Główna część Cieciszewa wraz z dworem ulokowana nieopodal kościoła parafialnego, w miejscu dawnej siedziby rycerskiej Stanisława Pierzchały, pozostawała jednak w rękach Piotra Cieciszewskiego.
To właśnie on okaże się przedostatnim spadkobiercą rodu, biorącym nazwisko od rodowej siedziby Pierzchałów, która przeszła w ich posiadanie z rąk książąt mazowieckich najpewniej w XIV w. Jego syn Mikołaj przywdzieje szatę duchowną i w 1682 r. znajdujemy go pełniącego funkcję kanonika poznańskiego. Nie znamy daty śmierci Piotra, bowiem po raz ostatni jako żyjący odnotowany jest w 1681 r., ale Cieciszew wraz z dworem przypada w spadku Mikołajowi. Ten umrze bezdzietnie w latach osiemdziesiątych. Po śmierci jego część przypadnie w spadku Bogatkom, dzięki wyrokowi sądowemu, bowiem z tej linii Cieciszewskich, potomków Krzysztofa, którego synem był Piotr, dziedziczący Cieciszew wraz z przyległościami i prawem patronackim parafii, to oni są wskutek koligacji najbliżej spadku. Andrzej Bogatko odkupuje ponadto część należącą do Orzechowskich stając się w ten sposób posiadaczem trzech czwartych Cieciszewa, lecz swym majątkiem długo się nie nacieszy, bowiem niebawem po dokonaniu transakcji umiera.
I tak dochodzimy do 1690 r. i transakcji zawartej między dwiema wdowami, Marią d’Arquien de la Grange, uprzednio zamężną z kanclerzem Janem Wielopolskim i Marianną Bogatkową de domo Gołkowską, wdową po Andrzeju. Obaj zmarli w tym samym czasie. Zgodnie z zawartym kontraktem sprzedaje dnia 23 czerwca 1690 r. kanclerzynie trzy części Cieciszewa: „część nieboszczyka jego mości Pana Walentyna Bogatko sędziego grodzkiego czerskiego prawem przyrodzonym po ojcu Andrzeja na siebie spadłą, drugą mości Pana Pawła Orzechowskiego nabytą, trzecią po jego mości niegdyś Mikołaju Cieciszewskim jego mości Pana Piotra synu na jegomości spadłą i dekretem Trybunału Piotrkowskiego jego mości przysądzoną, tenże część wsi w ziemi czerskiej leżącą z dworem, budynkami dworskimi i chłopskimi, browarem, z rolami, polami, ogrodami, łąkami, Kępą za Wisłą, stawami, jeziorami, brzegami wiślanymi, pastwiskami, karczmą, poddanymi obu płci, ich dziećmi, robociznami, czynszami, pańszczyzną dzienną i nocną, także z wszelakimi przyległościami”.
Tak oto dobiegł końca czas Cieciszewskich w Cieciszewie, choć dalej ród będzie przywoływał swą rodową siedzibę w nazwisku, do 1806 r. będzie on należał do Wielopolskich, gdy kanclerzyna Urszula zapisze go Potulickim. Po dokonaniu transakcji Marianna pozostanie w Cieciszewie do 1694 r., bowiem wówczas jej córka w kościele w Cieciszewie bierze ślub z imć Krzysztofem Bielawskim z Uwielin, a po tej dacie nie mamy już informacji o Bogatkach na terenie parafii, w ten sposób historia tych rodów szlacheckich w Cieciszewie dobiega końca.
Żródła:
- AGAD, Obory
- Herbarz Bonieckiego
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
