Siostra Królowej

W wydanym niedawno przewodniku po Konstancinie i okolicach, będącym częścią projektu Kalejdoskop, znajduje się ciekawy rozdział o “Wspaniałych Kobietach”. Mowa w nim o przedstawicielkach płci pięknej, które związały swe losy z letniskami Konstancin oraz Skolimów. Lista to oczywiście niepełna, nadto pomijająca wiele informacji. Otwiera ją Konstancya z Potulickich Skórzewska, co oczywiście ma sens w przypadku historii tutejszych latowisk, jednak sprawia, iż w mroku historii znika to, co wydarzyło się wcześniej. A tak się składa, że kobiety wywarły wpływ na historię tutejszych ziem na długo przed powstaniem Konstancina. Dzień kobiet to dobra okazja, by o jednej z nich opowiedzieć.

Choć moglibyśmy cofnąć się aż do średniowiecza i opowiedzieć o tych wszystkich kobietach, wymienianych w aktach jako dziedziczki tutejszych ziem, matkach, żonach i siostrach, które jako wiano wnosiły Oborskim czy Duckim z prawego brzegu części ziem pod Cieciszewem, komplikując sytuację dziedziczną, przyjrzyjmy się bliżej pani na Oborach, która została zupełnie zapomniana. Być może niektórzy znają komediowy film z roku 1979 z Janem Englertem pod tytułem “Ojciec Królowej”. Jego intryga związana jest z osobą Henryka de la Grange, markiza d’ Arquien (1602 – 1707). Jak widać osiągnął niespotykany nawet w dzisiejszych czasach wiek ponad stu lat, pod koniec życia z zubożałego markiza francuskiego dworu stając się ojcem królowej Marii Kazimiery, zwanej powszechnie Marysieńką, żony Jana III Sobieskiego. W filmie rolę królowej portretuje Anna Seniuk, dość dobrze przedstawiając jej zabiegi, by uzyskać dla ojca tytuł para Francji, w zamian za co Polska politycznie wciąż wspierać będzie obóz francuski. Problemem jest dość swobodnie poczynający sobie markiz, który nie tylko w Polsce zapamiętany został jako hulaka, karciarz i lubieżnik, korzystający z wszelakich uciech świata. Pośród tutejszych szlachciców znajduje godne towarzystwo, co utrudnia mu uzyskanie tytułu. Historia zresztą takiż obraz jego przekazuje.

Rzecz jednak nie w ojcu królowej, a w jej siostrze. Maria Anna d’Arquien de la Grange, urodzona w roku 1646, do Polski przybyła późno, mając trzydzieści lat. Była starą panną, planowała wstąpić do klasztoru karmelitanek śladem swych starszych sióstr, czemu sprzeciwiał się stary markiz. Być może to Marysieńska odwiodła ją od tego zamiaru, towarzysząc jej w wizytach w paryskim klasztorze. Już jako królowa posłała po siostrę i sprowadziła ją do Królestwa. Tu zaczęła rozglądać się za kandydatem do jej ręki, konkurentami stali się Michał Pac i Stanisław Radziwiłł. Już po samych nazwiskach widać, iż partia w postaci siostry królowej była czymś nie do pogardzenia. Lecz w konkurach zwyciężył pan na Pieskowej Skale, wkrótce kanclerz Królestwa, Jan Wielopolski. Ślub miał miejsce we Lwowie w roku 1678, a Jan osiągnął szczyt swej potęgi. Prócz zamku w Pieskowej Skale i pałacu w Krakowie oraz Warszawie posiadał liczne posiadłości ziemskie w kraju, w roku 1684 stał się właścicielem żywieczczyzny. Gdy król w roku 1677 zakupił wioskę Milanów i zmienił jej nazwę na Villa Nova, nawiązując do antycznych tradycji, choć wkrótce miejsce to zwano już Wilanowem, wznosić zaczął tam niewielki podmiejski dworek. Maria Wielopolska wraz ze swym mężem wzorem szwagrostwa uczynili podobnie, na swą wypoczynkową siedzibę wybierając należące do nich niedalekie Obory. Zakupił je jeszcze ojciec kanclerza, w roku 1650.

Maria Anna d’Arquien de la Grange Wielopolska na obrazie ze zbiorów Muzeum w Wilanowie pędzla Callota

Lecz wróćmy jeszcze na chwilę na chwilę do zabiegów Marii Kazimiery, by ojciec został parem. Jedną z przyczyn ochłodzenia i zerwania stosunków z Francją miała być ponoć niechęć Ludwika do markiza, po bitwie Wiedeńskiej podjęto ostatnią próbę ich naprawienia. W roku 1684 jako zaufany człowiek króla posłował do Francji kanclerz wraz ze swą małżonką celem odnowienia zerwanych stosunków dyplomatycznych, przyjął ich Ludwik XIV ale celu Wielopolski nie osiągnął. Ostatecznie nie przeszkodziło to Marysieńce, zraziwszy się do króla-Słońce porzucić myśl o zdobyciu dla ojca godności para. Gdy Polska dołączyła do Świętej Ligi uzyskała dlań kapelusz kardynalski. Markiz zmarł w Rzymie, do końca prowadząc rozrywkowe życie, jako kardynał w Wiecznym Mieście, z Marysieńką u boku.

My jednak wróćmy do Obór, gdzie zostaje wzniesiony wzorem Wilanowa podobny dworek (pałac wilanowski nie miał początkowo skrzydeł), a by dodać mu splendoru mówi się być może już wtedy, iż nazwa Obory wywodzi się od “au bord”, czyli nad brzegiem. Żadne dokumenty tego nie potwierdzą, o okresie tym z historii tych okolic wiemy bardzo mało, lecz ledwie dwór zostanie ukończony, kanclerz umiera. Wcześniej jednak wplątuje się w spisek, stając się członkiem obozu antykrólewskiego Stanisława Lubomirskiego. Po jego śmierci przeprowadzona zostaje mimo oporu wdowy rewizja zarządzoną w celu znalezienia kompromitujących papierów. Podobno takie zostają znalezione, lecz na polecenie dworu sprawa zostaje wyciszona. Na pewno Maria pali na polecenie umierającego męża jakieś dokumenty, czym naraża się siostrze. Jak chce legenda papiery pochłonąć miał kominek w Oborach, choć żaden przekaz nie precyzuje, czy nie nastąpiło to w pałacu warszawskim, w Wielopolu, jurydyce rodowej.

Po tym wydarzeniu siostry oddalają się, a Maria zostaje sama, ciesząc się wdowim uznaniem i tytulaturą. Większość posiadłości dziedziczy Franciszek Wielopolski, syn kanclerza z pierwszego małżeństwa. Jednak Obory zostają we władaniu Marii Anny d’Arqien de la Grange Wielopolskiej, która pozostaje w niełasce królowej, choć jeszcze do roku 1698 nosi tytuł starościny brodnickiej. Nie wiemy czy dwór oborski staje się jej miejscem zesłania, bowiem o tym okresie życia Marii historia milczy, wiele jednak wskazuje, że to możliwe. W przeciwieństwie do dokumentacji innych dóbr Wielopolskich, tu wiele umów arendy podpisywane jest jej ręką, aż po rok 1712. Do niej zwracają się zamieszkujący na terenie dóbr ludzie. Właśnie, dóbr, bo to za jej rządów rodzą się dobra oborskie. Czy podjęła decyzję sama, czy też uczynił to jej zarządca nie ma znaczenia, w średniowieczu ziemie położone na południe od Jeziorki stanowiły jedność, która z czasem podzieliła się między potomków Stanisława z Cieciszewa. Maria wszystkie dawne działy Cieciszewskich skupuje, zastawione i zadłużone, odzyskując je od Gadomskich, Bogatków i innych arendarzy. Gdy zaczyna się wiek XVIII w ten sposób tworzy się klucz oborski wraz ze Skolimowem, obejmujący większą część terenu obecnej gminy Konstancin-Jeziorna. W Cieciszewie powstaje browar, a trapione powodziami i wylewami ziemie zaczynają się rozwijać. W tym czasie dobra oborskie przechodzą na rzecz Franciszka.

Jednakże dokona jeszcze jednej istotnej rzeczy. To ona będzie fundatorką nowej świątyni, po zniszczeniu kościoła w Cieciszewie. W 1718 r. rozpocznie się budowa kościoła w Słomczynie i choć fundacja ta przypisana zostanie jej mężowi, inskrypcja nad wejściem nie pozostawi wątpliwości. Jak napisał w 2022 r. Andrzej Krzyżanowski: “Choć z pasującą do epoki skromnością, żona wymienia najpierw swojego męża Jana Wielopolskiego, wraz z jego tytułami kanclerza wielkiego koronnego, kasztelana krakowskiego, hrabiego na Pieskowej Skale i Żywcu, a dopiero w drugiej kolejności siebie wraz ze swoim panieńskim nazwiskiem, przywołując także Marię Kazimierę, królową Polski jako swoją zmarłą siostrę. Królowa Marysieńka, przyrodnia siostra fundatorki umarła zaledwie na 3 lata wcześniej”.

Jakie były dalsze losy siostry królowej nie wiemy, na pewno do swej śmierci w roku 1733 nosiła jeszcze tytuł starościny nowotarskiej i Polski nie opuściła. Zazwyczaj w książkach jest przypisem do opowieści o kanclerzu Janie Wielopolskim i królowej Marysieńce, lecz nie wątpić należy, że to ona miała duży wpływ na losy tych okolic, a także wpływ na budowę istniejącego po dziś dzień dworu w Oborach. Jedynym co nam po niej pozostało jest portret znajdujący się w wilanowskim muzeum pędzla Callota.


Źródła i literatura:

  • AGAD, Obory
  • CIARA Stefan, Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, PAN 1990
  • ZIELIŃSKA Teresa, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997

Może ci się także spodobać...