Zbliżający się koniec roku to dobra okazja do pewnych podsumowań. Media społecznościowe takie jak facebook mają wiele złych stron i bez wątpienia przyczyniają się do zwiększenia polaryzacji naszego coraz bardziej podzielonego społeczeństwa. W wypadku portalu posłużyły jednak do identyfikacji wielu miejsc przedstawionych na zdjęciach archiwalnych, co możliwe było dzięki informacjom i analizom osób, które właśnie dzięki tym mediom zobaczyły publikowane zdjęcia. A ponieważ charakter facebooka sprawia, iż trudno dotrzeć do informacji zamieszczonych tam w przeszłości, postanowiłem zebrać je w jednym miejscu. Wiele identyfikacji dokonanych w ciągu ostatniego roku jest bowiem niezmiernie ciekawych. Do takich należą bez wątpienia zdjęcia wykonane zimą 1928 roku przez Henryka Poddębskiego (1890-1945). To jedna z najważniejszych postaci w historii polskiej fotografii, krajoznawca, który pozostawił wiele zdjęć polskich miejscowości wykonanych w latach 1911-39. od pewnego momentu swego życia związany ze Skolimowem, co sprawiło, iż fotografował okoliczne krajobrazy. Piękne zdjęcia wykonane zimą 1928 roku z nieznanych przyczyn w opisie archiwalnym Narodowego Archiwum Cyfrowego opisane zostały jako wykonane pod Wilanowem. Zapewne tak zanotował fotograf, porządkując swe fotografie, tymczasem okazało się możliwe dość precyzyjne określenie miejsc, w których je wykonywał.
- sygn. NAC 3/131/0/-/239/54 – „Chaty pod Wilanowem zimą”
Zdjęcie wykonano w Kabatach, Poddębski sprzedał je prasie i z prawidłowym opisem opublikowano je w czasopiśmie krajoznawczym “Ziemia”.
Jeśli porównamy to zdjęcie z inną fotografią Poddębskiego, wykonaną w Kabatach w 1917 roku (sygn. NAC 3/131/0/-/239/19), dostrzeżemy, że jest to samo miejsce we wsi, sfotografowane z innej perspektywy, od strony skarpy. Dostrzec można tą tą samą studnię, żurawia i dom ze ściętym dachem. Dom ten stał przy obecnej ulicy Gąsek i wąwozie prowadzącym w dół skarpy, co ustalano na podstawie wspomnień mieszkańców Kabat.
EDIT: Do kompletu widok tego miejsca współcześnie z widokiem na ulicę Gąsek dzięki uprzejmości Jacka Latoszka.
2. sygn. NAC 3/131/0/-/239/55 – „Wieś pod Wilanowem zimą”.
To zdjęcie było dużo ciekawsze i z uwagi na upływ czasu nie sposób było dociec gdzie zostało wykonane, a jego identyfikacja okazała się zaskakująca.
Zdjęcie przedstawia wieś Służew w okolicy Gucin-Gaju, szosę wilanowską i widok w kierunku Wilanowa. Bardzo ciekawą analizę przeprowadził p. Maciej Kleniewski, zestawiając widoczne budynki ze zdjęciem lotniczym wykonanym w 1945 r.
Powyższe umożliwiło dość precyzyjne zlokalizowanie widocznego na zdjęciu budynku. Okazało się, że jest to stróżówka Gucin-Gaju, nie istniejącego obecnie założenia parkowego dóbr wilanowskich, gdzie wedle przekazów w XIX wieku w katakumbach spotykać się miała loża wolnomularska, której członkiem był Stanisław Kostka-Potocki. Praktycznie identyczny murowany budynek zachował się do dziś przy bramie plebanii pobliskiego kościoła Św. Katarzyny, do którego należy obecnie część dawnego Gucina. Resztę opowieści uzupełnił emerytowany proboszcz parafii, ks. prałat Józef Maj. Potwierdził, iż stróżówka przy kościele jest projektu Lanciego i pochodzi z XIX wieku, a podczas dokonywanej przez niego renowacji uległa jedynie kosmetycznym zmianom (dołożono jeden rząd cegieł i belkę konstrukcyjną). W tej części dóbr wilanowskich były trzy identyczne budynki wzniesione według tego samego projektu. Drugim była karczma na skarpie nieopodal wsi Potok, obecnie przebudowana i mieszcząca Muzeum Ruchu Ludowego przy Alei Wilanowskiej. Trzecim właśnie stróżówka na przedłużeniu ulicy Fosa przy Szosie Wilanowskiej widoczna na zdjęciu. Po II wojnie mieszkała tam p. Iwanowska. Po przejęciu dóbr wilanowskich wskutek reformy rolnej po 1945 r. została ona wysiedlona, a budynek rozebrano.
Ostatecznego potwierdzenia dostarczył p. Grzegorz Penczonek wskazując, iż budynek uwieczniono w Polskiej Kronice Filmowej z 1947 roku (wydanie specjalne – “Lody Ruszyły”, do obejrzenia na youtube – https://www.youtube.com/watch?v=6mi0p-QrsqY). Film nagrano “w okolicach Służewa”).
Pozwoliło to dość precyzyjnie wskazać miejsce, w którym Poddębski wykonał zdjęcie, czyli skrzyżowanie Alei Sikorskiego i nieistniejącej w 1928 r. ul. Sikorskiego.
Nie były to jednak jedyne odkrycia dokonane w mijającym roku, o czym niebawem.
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
