Jedną z ważniejszych publikacji dotyczących Piaseczna i okolic w czasie powstania styczniowego są wydane w 1973 roku „Studia i materiały do dziejów Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego” pod redakcją Jerzego Antoniewicza. Omawianemu okresowi poświęcona została m.in. część artykułu Stefana Przewalskiego „Walki narodowowyzwoleńcze (1809-1831-1863)”. Niestety, wiele podanych tam szczegółów wymaga dzisiaj sprostowań i uzupełnień. Autor artykułu powtórzył w większości ustalenia Tadeusza Żmudzińskiego (lub Juliusza Szewczyka) sprzed czterdziestu lat, nie poprawiając nawet literówki w nazwisku jednego z głównych dowódców („Kanonowicza”). Gwoli wyjaśnienia, S. Przewalski nie wymienia w przypisach monografii Żmudzińskiego, jednak z treści artykułu wynika, że albo z niej korzystał, albo obydwaj autorzy korzystali z tego samego źródła, którego niestety nie podają. Ciekawe, że ten sam błąd w nazwisku polskiego dowódcy występuje także w artykule Marchockiego…
S. Przewalski (za Żmudzińskim) błędnie zaznacza obecność oddziału Gąsowskiego na opisywanym terenie jeszcze przed majem 1863 roku, chociaż jednocześnie kilka zdań dalej wspomina o podobnej potyczce stoczonej przez powstańców w lutym 1864 roku pomiędzy Górą Kalwarią a Piasecznem. Wiele wskazuje, że dwukrotnie opisuje to samo starcie…
Nieco dalej podaje także inną lokalizację bitwy stoczonej przez Kononowicza: „przy mostku na Jeziorce koło Żabieńca, 8 km od Piaseczna”, chociaż rzeczywista odległość od Piaseczna do mostu na Jeziorce to zaledwie 2 kilometry. W odległości około 8 kilometrów znajduje się natomiast rzeczka Mała (pomiędzy Pilawą a dzisiejszym Solcem). Według różnych ustaleń bitwa miała miejsce w lesie pomiędzy tymi rzekami. Przewalski wymienia jeszcze potyczkę stoczoną 30 września 1863 roku pod Przypkami (nie łączy jej jednak z powstańczą mogiłą w dzisiejszym Henrykowie-Uroczym) oraz ostatnie starcie w okolicach Piaseczna, które miało miejsce 15 czerwca 1864 roku (za S. Zielińskim).
Niestety, S. Przewalski, nie dość uważnie przeczytał opracowanie S. Zielińskiego i popełnił kolejne, niewytłumaczalne błędy. Pomimo dokładnych opisów Zielińskiego i podziału opisywanych przez niego starć według województw, Przewalski wśród potyczek w okolicy Piaseczna w obwodzie warszawskim umieścił opisy walk w zupełnie innych miejscach. Pod datą 18 sierpnia opisał starcia w okolicy Oborzysk (obecnie Oborczyska w woj. mazowieckim, pow. ostrołęcki, gm. Baranowo) i Piasecznej w województwie płockim (u Zielińskiego jako Piaseczno, obecnie Piasecznia w woj. mazowieckim, pow. ostrołęcki, gm. Kadzidło), a pod datą 27 października 1863 roku przedstawił potyczkę również pod Piasecznem, lecz tym leżącym po przeciwnej stronie Wisły, w obwodzie stanisławowskim (obecnie Piaseczno, woj. mazowieckie, pow. miński, gm. Cegłów).
historyk, absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książki „Ślady działań wojennych z września 1939 roku w Piasecznie, Konstancinie i okolicy”, Konstancin 2014.
Kontakt z autorem – chyliceiokolice@gmail.com
