Ostatnie lata Rzeczpospolitej są okresem przesuwania się kolonizacji olęderskiej na południe Mazowsza, w tym czasie zakładane są liczne wsie począwszy od Płocka aż po Nowy Dwór Mazowiecki. Osadnictwo w Troszynie w roku 1759 oraz Kazuniu w roku 1764 rozpoczęło tę falę osadnictwa wzdłuż Wisły na Mazowszu. Około roku 1771 olędrzy przemieszczający się Wisłą minęli Warszawę. W 1772 w dobrach wilanowskich na wiślanych nieużytkach założona została Kępa Wołowa, najstarsza jak na razie znana osada olęderska na Urzeczu. Wkrótce olędrzy mieli założyć osadę Kępa Zawadzka na wyspie zawadowskiej, lecz najpierw powstać miała osada na wyspie zwanej wówczas Kępą Chabdzińską, od pobliskiej osady Chabdzinek, należącej do dóbr oborskich. W tym czasie była to miejsowość położona nad wiślanym brzegiem, nieopodal ujścia Jeziorki, na granicy z dobrami Jeziorny Królewskiej, do której należał Okrzeszyn. Obórki, które obecnie wchłonęły Habdzinek wówczas znajdowały się nieopodal Obór.
Kępa Chabdzińska (jak widać zamazano słowo “Świderska”) na mapie z roku 1712 powstałej przy okazji sporu granicznego z Falenicą. “Przerwa wiślana przez Jeziora” to miejsce gdzie Jeziorka uchodziła do Wisły, tu oznaczone szkicowo
Colonia Kępa Chabdzińska, bowiem taką nosiła pierwotnie nazwę osada założona w części wyspy należącej do dworu w Oborach, była jedyną wsią klucza oborskiego, której mieszkańców nie obowiązywała pańszczyzna, ani liczne obowiązki dworskie. Umowę spisano w roku 1773, kontrakt zachował się w kopii. Zawarty został w Warszawie przez Hieronima Wielopolskiego, koniuszego koronnego, starostę krakowskiego, z przedstawicielami kolonistów – Korneliuszem Ringfleiszem, Krystianem Krygerem i Jakobem Muhle, przy czym zastrzeżono, iż obowiązuje on wszystkie rodziny, gdyż jeden za wszystkich a wszyscy za jednego, zaś kolonizacja miała na celu przerobienie na użyteczną kępy porośniętej drzewami i zaroślami. Kontrakt zawarto na lat 40, a koloniści otrzymali 5 lat wolnizny. Kolonistom zakazano wykorzystywać i sprzedawać wykarczowane drzewo, miast tego mogli otrzymać dowolną ilość drzewa na budowę z lasów wągrodzkich, gdzie znajdowały się dobra Wielopolskich. Koloniści mieli płacić czynsz stosownie do użytkowanej ziemi, a rokrocznie miały być uwzględniane zmiany związane z „urywaniem” gruntów przez Wisłę. Określono, iż na dwóch morgach ma stanąć dziecinna szkoła, a teren ten nie zostanie oczynszowany. Zastrzeżono przymus propinacyjny, co wiązało się także z faktem istnienia w dobrach browaru, założonego przez Hieronima Wielopolskiego, znanego z produkowanych tu piw angielskich. Koloniści mogli warzyć sami piwa z okazji żniw, chrzcin i ślubów. Dwie morgi ziemi zostały wydzielone na karczmę, w której karczmarzem miała być osoba spoza grupy kolonistów. Wolności powyższe podlegały opłacie, 90 złotych polskich od wymierzonej włóki. Ziemi nie wolno było kolonistom sprzedać bez poinformowania dziedzica dóbr, mieli ponadto po upływie lat 5 wnosić opłatę pogłównego oraz kościelne zwyczajowe taxy. Pozostałe z postanowień znamy dzięki inwentarzowi klucza oborskiego sporządzonemu w roku 1790. Teren przekazany kolonistom odmierzono geometrycznie, początkowo było to 7 włók 16 mórg 96 prętów 27 stóp. Określono precyzyjnie ile wynoszą miary na kępie: włóka obejmowała 30 mórg kwadratowych 300 prętów kwadratowych; pręt 100 stóp kwadratowych, zaś stopa kwadratowa łokci dziewięć szesnastych części. Tak jak i w innych osadach tego typu teren podzielono między kolonistów na działki, na których powstała zabudowa gospodarcza. Powstawały one wzdłuż Wisły, jako zabudowa rzędowa, jak w innych osadach olęderskich, na co wskazuje tzw. mapa kwatermistrzostwa, sporządzona w latach dwudziestych wieku XIX.
Dwie mapki z lat dwudziestych XIX wieku, z uwagi na przekształcenia terenu powodowane wiślanymi powodziami i późniejszą budową wałów obecnie większość pierwotnej Kępy Oborskiej i Okrzewskiej znajdują się na dnie Wisły. Niewielka wysepka obok Chabdzinka to “Colonia mała”, dziś stanowiąca Kępę Oborską. Większa osada znajdowała się na dużej wyspie, granicząc z Kępą Okresińską, czyli Okrzewską.
Brak informacji o samorządzie wsi oraz pochodzeniu osadników zakładających osadę w roku 1773, ze spisu wspomnianego inwentarza sporządzonego 17 lat później wynika, iż większość z nich miała nazwiska brzmiące z niemiecka. Prawdopodobnie pochodzili z terenu Prus i byli ewangelikami, co potwierdzają wpisy w tutejszych merykach parafialnych określających ich właśnie w ten sposób, a także ich późniejsza podległość organizacyjna pod parafię w Warce. Zgodnie z kontraktem od włóki obowiązywała stała opłata, w łącznej wysokości 594 zł i 6 i pół grosza.
Taki był początek pierwszej osady olęderskiej na terenie obecnej gminy Konstancin-Jeziorna, do której wkrótce miały dołączyć kolejne.
Źródła:
- AGAD, AGWil
- AGAD, Obory
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
