Dziewięćdziesiąt pięć lat temu, w maju 1926 roku w Mirkowskiej Fabryce Papieru wybuchł trwający trzy miesiące (26 V – 14 VIII) strajk pracowników który odbił się głośnym echem w całym kraju. Nie był to zresztą jedyny strajk po przewrocie majowym, bo strajkowali wówczas górnicy, pracownicy Użyteczności Publicznej w Poznaniu i Łodzi, stanęły również włókiennicze Zakłady w Żyrardowie. Wcześniej strajkowali również pracownicy cegielni w Oborach. Strajkujący domagali się przede wszystkim podwyżek. Strajk z 1926 roku po II wojnie stał się legendą na której budowano tożsamość robotniczą papierni i okolic.
W opracowaniach historycznych z czasów PRL-u teksty o historii okolic Konstancina-Jeziorny dotyczą głównie strajku i papierni. Za to wszystkie teksty po 1989 roku marginalizują ów strajk bądź w ogóle o nim nie wspominają. Dlatego nie wdając się w ocenę i politykę (historia ruchu robotniczego w tych okolicach oraz strajków zasługuje na odrębne opracowanie) pragnę na razie przypomnieć ‘zapomniane/wymazane’ wydarzenia z 1926 roku poprzez tekst z wydanej w 1928 roku książki Aleksandra Ostrowskiego “PPS w walkach ekonomicznych i w ruchu zawodowym”:
,,Jeziorna.
Trzymiesięczny strajk robotników w Jeziornie miał ogromne znaczenie dla ruchu robotniczego całej Polski. Tragedja strajkujących mówiła o doli klasy robotniczej w Polsce, była zarazem nauką na przyszłość.
Strajk w Mirkowskiej Fabryce Papieru w Jeziornie rozpoczął się natychmiast po przewrocie majowym. Płace robotników pod wpływem wzrostu drożyzny spadły do zastraszająco niskiego poziomu. Rozpoczęli akcję, wysuwając żądanie 2 $ % podwyżki. Żądanie to niewielkie. Zważmy, że od czasu ostatniego uregulowania płac cena papieru wzrosła o 110%. Na żądanie robotników dyrekcja odpowiedziała lokautem — usuwając z fabryki najbardziej świadomych i wpływowych robotników. Lokaut nie złamał jednak frontu robotniczego. Strajk się zaostrzył. Przyłączyli się doń nawet pracownicy biurowi, stwierdzając w ten sposób raz jeszcze tę prawdę, że obrona interesów pracowników umysłowych musi być związana najściślej z walką klasy robotniczej.
Wówczas fabrykanci spotęgowali siłę ataku, uciekając się do pomocy policji. Oto jak opisuje ten fakt jedno z pism warszawskich p. t. „Stan wojenny w Jeziornie”:
Całe Jeziorno obstawione jest policją pieszą i konną, która odbywa formalne polowanie na robotników. Policja w wielu wypadkach aresztowała jako zakładników zamiast robotników — ich żony, nie licząc się nawet z tern, że w domu zostają drobne dzieci bez opieki, skazane na najstraszniejszą nędzę.
Wogóle w rodzinach robotniczych panuje 1 straszny głód. Całe rodziny od tygodni nie widzą chleba, dzieci puchną z głodu. A tymczasem fabryka w Jeziornie, która stoi wskutek zbrodniczego uporu inż. Kowalewskiego zawalona jest formalnie gotowym papierem oraz obstalunkami. Postępowanie inż. Kowalewskiego, który dał policji „polecenie” aresztowania robotników — wzbudza formalną nienawiść nie tylko nawet wśród robotników.A dzieje się to wszystko pod Warszawą, pod czujnem okiem władz stołecznych”.
Co zrobili wodzowie Komisji Centralnej dla przyjścia z pomocą walczącym robotnikom Jeziorny? Nic. Dosłownie nic.
A kiedy po 3 miesiącach walki bohaterskiej, fabryka została uruchomiona „Robotnik” z dn. 18 sierpnia napisał, co następuje:
Likwidacja strajku w Jeziornie.
„W tym tygodniu zostanie uruchomiona fabryka papieru w Jeziornie. Na ogólną liczbę 1.150 robotników, którzy dotychczas tam pracowali przyjętych zostało 1.o5o. Szczegółowe warunki pracy i płacy zostaną dopiero omówione przez zarząd fabryki po zremontowaniu i uruchomieniu fabryki”.
Ani słowa więcej.
Ugodowi wodzowie spełnili swą rolę współkompanjonów Kowalewskich. Pan inżynier wzywał policję, oni ze swej strony czynili wszystko, by nie dopuścić do przyjścia z czynną pomocą bohaterskim robotnikom Jeziorny.”
ROBOTNIK – CENTRALNY ORGAN PPS Nr 193 z 16 lipca 1926 roku strajk Mirków Jeziorna
W dniu 16 sierpnia na skutek aresztowania członków komitetu strajk się załamał. Dyrekcja usunęła z pracy 130 robotników (głównie komunistów i ich sympatyków) a w styczniu 1927 roku odbyła się rozprawa przeciwko 11 zatrzymanym członkom komitetu strajkowego. Półtora roku więzienia otrzymał Stanisław Daniszewski, rok więzienia zasądzono Józefowi Górskiemu, 9 miesięcy otrzymał Józef Białkowski a 6 miesięcy Franciszek Górski. Wyroki trzymiesięczne otrzymali: Maria Gulbińska, Szczepan Grabowski, Kazimierz Wilak, Antoni Szewczyk.
Na posiedzeniu sejmu 23 września 1926 roku poseł Komunistycznej Frakcji Poselskiej Jerzy Czeszejko-Sochacki miał powiedzieć: “Stosunek Rządu do ludności robotniczej jest dostatecznie wymowny. Rząd występuje wyraźnie po stronie kapitalistów. Wystarczy przyłożyć przykład Jeziorny. Wiadomo że robotnicy przez paromiesięczną bohaterską walkę starali się nie dopuścić do ostatecznego wygłodzenia i nędzy. I otóż z pomocą kapitalistycznej firmie Natansona przyszedł Rząd, który zastosował iście drakońskie i niesłychane dotąd u nas w Polsce represje. Nie dość że aresztowano robotników pod zarzutem kierowania akcją strajkową, ale policja przychodziła do mieszkań tych robotników, którzy w obawie przed represjami uciekli do lasów okolicznych i aresztowała żony w charakterze zakładników. W rezultacie strajk został brutalnie złamany przez wojsko, które Minister Spraw Wojskowych p. Piłsudski, przysłał do Jeziorny na skinienie fabrykantów (…)”
Karą za wsparcie udzielone strajkującym było również usunięcie Domu Ludowego z pomieszczeń znajdujących się na terenie zakładu oraz zlikwidowanie młyna, sklepu i odebranie Zarządowi Spółdzielni Spożywców lokalu użytkowanego od fabryki. Osłabiono również wpływy Komunistycznej Partii Polski i Związku Młodzieży Komunistycznej na terenie fabryki poprzez zwolnienie ich czołowych członków. Jako przeciwwagę do komunistów od tej pory dyrekcja wspierała działalność lokalnej Chrześcijańskiej Demokracji – tj. Chrześcijańskiego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Papierniczego. Komuniści do papierni wrócili dopiero w 1945 roku wraz z nowym ustrojem.
Mirków 1927 r. – poświęcenie sztandaru Chrześcijańskiego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Papierniczego
Literatura:
1. Aleksander Ostrowski “PPS w walkach ekonomicznych i w ruchu zawodowym”
2. Jadwiga Siniarska-Czaplicka “Kronika Papierni w Jeziornie 1766-1960”
Z wykształcenia technolog drewna, z zamiłowania fan architektury (w tym drewnianej) ze szczególnym uwzględnieniem gminy Konstancin-Jeziorna. Kolekcjoner regionaliów, jeden ze współautorów przewodnika ,,Kalejdoskop Konstancina”, od 2011 roku prowadzi facebookowy fanpege Konstancin-Jeziorna. Historia, Ludzie, Architektura. Od 2010 roku przygotowuje wystawy o lokalnej historii w ramach Festiwalu Otwarte Ogrody.
