Dzisiaj krótki wpis z okazji Powstania Warszawskiego. Fakt, iż jego upamiętnianie stało się tradycją ogólnopolską w wielu miejscach sprawił, że obchody te odnoszą się do wydarzeń w Warszawie. Nawet w przypadku Konstancina-Jeziorny, na którego terenie w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. toczono walki powstańcze, coraz mniej osób jest tego świadomych, upamiętniając wydarzenia warszawskie. W minionych latach gromadzono się przy na obchodach przy pomniku znajdującym się w centrum miasta nieopodal Starej Papierni, jednak w ubiegłym roku miejscowe środowisko urządzające oprawę w postaci rac, w ogóle nie wspomniało o fakcie, iż kamień upamiętnia poległych nieopodal nad Jeziorką, przywołując bohaterstwo walczących w Warszawie. Kolejna rocznica tych wydarzeń jest więc dobrą okazją by je opisać – a przy okazji zwrócić uwagę na znajdujące się na pomniku pewne błędy.
Tablica pamiątkowa na kamieniu upamiętnia poległych w trzech równych miejscach, jedna w zamyśle związanych z jednym oddziałem. Przede wszystkim walczących na tzw. „Błotnicy” – podmokłym rejonie rozlewiska Jeziorki, w miejscu gdzie obecnie znajduje się na usypanym podwyższeniu stacja paliw „Orlen”. Późnym wieczorem 1 sierpnia przez rzekę przeprawiał się wchodzący w skład AK oddział NSZ pod dowództwem „Szarego” (Florian Kuskowski), który wcześniej pokonał niemieckie oddziały na terenie Papierni. Sprzeczne są relacje czy most był już w tym czasie zniszczony, z całą pewnością powstańcy znaleźli się na grobli, którą biegła ulica Warszawska. W tym momencie natknęli się na ogień umocnionego w łaźni w Jeziornie przeciwnika, wzięci w krzyżowy ogień drugiego stanowiska karabinów na piętrze budynku istniejącego do dzisiaj. Poniżej sytuację tę odzwierciedlono na mapie.
W tym miejscu przywołajmy bezpośrednią relację: „Skierowaliśmy się w kierunku Jeziorny i po przejściu ok. 50 m usłyszeliśmy okrzyk w języku niemieckim: (Stać! Kto idzie?). W tym momencie por. «Szary» wstrzymał przednie ubezpieczenie oddziału wysuwające się w kierunku niemieckiego posterunku”.” “I tu była tragedia. «Szary» się wdał w rozmowę z Niemcami – chciał ich zmusić do kapitulacji. To była noc. Rzucili granat- zginął on i «Stalowy».” .Zginęli, bo ktoś strzelił. On krzyknął: «Nie strzelać! Nie strzelać!», ale Niemcy z drugiego piętra już nas namierzyli,” “Natychmiast nastąpiła strzelanina ze strony oddziału powstańczego, jak i ze strony niemieckiej”.
1947 r. Widoczna nie istniejąca obecnie łaźnia, budynek ze stanowiskiem karabinów. Trudno nie dziwić się, iż “Szary” podjął negocjacje z Niemcami, świadom iż oddział znalazł się w pułapce na otwartej przestrzeni. Zdjęcie ze zb. W. Rawskiego.
Podczas walki polegli por. Florian Kuskowski “Szary”, Jan Latoszek “Stalowy”, Mieczysław Odoliński “Równy”. W wyniku odniesionych ran zmarli Czesław Ogorzelski „Lissowski” oraz bracia Ryszard Grabski „Regulski” i Henryk Grabski „Jezierski”. Powstańcom udało się granatami rozbić oddział w łaźni, jednak nie zdołali pokonać stanowiska karabinów maszynowych. Podzielili się na dwie grupy, jedna ruszyła w kierunku Lasu Kabackiego, druga do Skolimowa, gdzie pod Wierzbnem wzięła udział w walkach o reflektor przeciwlotniczy. W tej walce zginęli: ppor. Bronisław Zychowicz “Wiktor”, Władysław Najman “Zawieja” i Henryk Markuszewski ,,Jastrząb”. Te osoby wymieniono na tablicy pamiątkowej, a prócz nich znajdują się tam nazwiska Jana Cieńskiego „Kosińskiego” i Stefana Czuba „Młota”, którzy pozostawieni na straży po zajęciu mirkowskiej papierni zostali w dniu 2 sierpnia schwytani i rozstrzelani przez Niemców. Wymieniono także Jana Kulczyckiego „Łomackiego”, pierwszego poległego członka oddziału, który zginął w dniu 1 sierpnia podczas walki w mirkowskiej papierni, nim jego towarzysze pomaszerowali w kierunku „Błotnicy”.
Jako, że tablica w zamyśle upamiętniać miała poległych w Jeziornie, Mirkowie i Skolimowie, zauważyć należy, iż w jej treść wkradły się błędy, wymieniono tam bowiem także nazwiska trzech osób, które zginęły gdzie indziej, przy czym jedna w ogóle nie miała nic wspólnego z tutejszym terenem, a także w ogóle do NSZ nie należała, będąc wyłącznie członkiem AK. Tablicę fundowano w 2008 r., a weryfikacja ustaleń w tej materii miała miejsce w latach 2015-2021, więc pomyłka ta powstała w sposób pozbawiony celowości.
➡ Pomylono osobę “Stalowego” – Jana Latoszka ze Stanisławem Latoszkiem “Kamieniem”, ewidentnie z powodu zbieżności nazwisk, bo problem z tym miała już Komisja w roku 1947. Na kamieniu wymieniono Stanisława, podczas gdy nieopodal na “Błotnicy” 1 sierpnia zginął Jan Latoszek. Stanisław w tym dniu brał udział w walce o reflektor w Kabatach. Przeżył wojnę, zginął z ręki pijanego żołnierza LWP 17 listopada 1945 r. w Powsinku, a jego koledzy pochowali go na cmentarzu obok towarzyszy broni.
➡ Wiesław Smuga „Kurt”. Podczas Powstania walczył w Kompanii Leśnej im. “Szarego” na terenie Lasów Chojnowskich, a następnie w Kompanii “Krawiec” -w batalionie “Ryś” (na terenie Sielc i Mokotowa. Poległ 20 września 1944 r. na Mokotowie, w rejonie ul. Woronicza.
➡ Feliks Sierbista ps. “Wróbel” – mimo przyjętej wersji, iż zginął na Błotnicy wraz z pozostałymi, bowiem był członkiem oddziału “Mączyńskiego”, poległ raczej w Warszawie. Jego ciało nie zostało ekshumowane w marcu 1945 w miejscu prowizorycznego pochówku przy moście nad Jeziorką, bowiem w tym czasie złożone było już w grobie na cmentarzu parafialnym w Powsinie. Wedle ustaleń ówczesnej Komisji zginął on wraz z Franciszkiem Figurą podczas Powstania w Warszawie. Szczegółów brak, lecz okoliczności te potwierdzać zdaje się fakt, iż jego ciało nie spoczywało tu wraz z pozostałymi, a na cmentarz powstańczy przeniesiono je z parafialnego dopiero kilka miesięcy po pogrzebie 28 marca 1945 r.
Nie zmienia to oczywiście faktu, iż wszyscy trzej wymieni brali udział w Powstaniu Warszawskim i związani byli z tymi stronami.
Źródła i opracowania:
- relację zaczerpnięto z publikacji “Nasi bohaterowie. Powstańcy 1944 roku. Warszawa, Wilanów, Powsin, Jeziorna, Konstancin” pod red. ks. J. Świstaka z 2015 roku, odwołując się także w tej kwestii do ustaleń w zakresie biogramów powstańców. Błędne informacje na tablicy ustalono podczas badań prowadzonych w 2021 r. na podstawie dokumentacji APW – publikacje w lipcu 2021 r. na portalu dotyczące Cmentarza Powstańców w Powsinie.
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
