W swym ostatnim artykule opublikowanym na naszym portalu, traktującym o mapie Wilhelma Kolberga, Witold Rawski napisał, iż “na wschód od wsi Gassy widać łachę na której stoi sześć budynków. Wcześniej była to wyraźnie wyspa…”. Na zamieszczonym fragmencie mapy nie noszą one żadnej nazwy, choć w miejscu tym znajdowała się wówczas cała wieś. Choć na potrzeby mapy dokonywano pomiarów terenowych, a jej publikacja miała na celu odwzorowanie stanu robót prowadzonego obwałowania rzeki Wisły, wspomagano się planami rzeki stworzonymi przez lokalne komitety wałowe na poszczególnych odcinkach nizin. W przypadku Niziny Moczydłowskiej, za tę część wałów odpowiadał hrabia Potulicki, właściciel dóbr oborskich, które miały być chronione przez usypane wały. A domostwa za wałem nie należały do Obór, bowiem znajdująca się tam wieś była jeszcze wówczas częścią ziem należących do Otwocka Wielkiego, stanowiąc własność Kurtzów. Co się właśnie zmieniało, gdyż podczas uwłaszczenia kolonia olędrów założona w dobrach otwockich znalazła się w gminie Jeziorna.
1801-1804. mapa pułkownika Antoniego barona Mayera von Heldensfelda. Wyspa widoczna na północ od Gassów nieopodal Świdrów Dalszych to Kępa Świderska.
Jej ostatnia nazwa to Zieleniec i pod taką kilkakrotnie już można o niej było poczytać w artykułach na portalu . Jednakże pierwotnie zwała się Kępą Świderską, bowiem taką nazwę nosiła w dobrach otwockich (przy czym nie należy jej mylić z Kępą, którą na początku XVIII wieku określano tak wyspę położoną nieopodal Falenicy i Chabdzinka, która z czasem stała się Kępą Chabdzińską, czyli Oborską). Była to po prostu Kępa pod Świdrami Dalszymi, jak odnotowywano w aktach metrykalnych parafii w Karczewie przez długi okres, położona nieopodal wsi Świdry Wielkie, obecnie części Otwocka (gdzie w miejscu dawnej wsi znajduje się rondo Nadwiślańskiego Urzecza). Wyspa wyodrębniła się z ziem prawego brzegu Wisły należących do majątku w Otwocku Wielkim w XVIII wieku, gdy właścicielami byli Bielińscy. I to oni dokonali osadzenia tutaj olęderskich osadników. Na podstawie dat zakładania osad olęderskich na Urzecza możemy przyjąć iż nastąpiło to w latach siedemdziesiątych lub osiemdziesiątych wieku XVIII. Niestety z olbrzymich posiadłości marszałka Franciszka Bielińskiego, do którego należała większa część ówczesnego Urzecza włącznie ze starostwem grodowym czerskim, nie zachowały się praktycznie żadne dokumenty. Stąd choć jesteśmy całkowicie pewni, iż to w tamtym okresie Bielińscy osadzili olędrów na Kępie Świderskiej i Kępie Warszawickiej (Radwankowskiej), niestety okoliczności tych wydarzeń pozostają nie znane.
Kępa Świderska w powiększeniu. Widoczne jedyne gospodarstwo olęderskie istniejące na niej na początku XIX wieku. Oznaczono również granicę prusko-austriacką isniejącą tu w latach 1795-1806, jak widać zgodną z przebiegiem granic ówczesnych dóbr ziemskich.
Najstarszym śladem obecności olędrów na Kępie Świderskiej jest zapis z metryk karczewskich pochodzący z 8 września 1797 roku, dotyczący chrzcin córki kolonistów Marianny Hermann. Jako, iż wyspa wchodziła w skład dóbr otwockich podlegała parafii w Karczewie. Późniejsze lata przynoszą nam regularne zapisy dotyczące populacji olęderskiej na wyspie, która nie była nigdy zbyt duża. Nazwiska w księdze metrykalnej kościoła w Karczewie zawsze mają brzmienie typowe dla olędrów. Pomiary wykonane w latach 1801-1804 przez zespół przez pułkownika Antoniego barona Mayera von Heldensfelda, gdy obszar ten wchodził w skład austriackiej Galicji, ukazują nam jedynie jedno domostwo na kępie. W późniejszym okresie zamieszało ją już kilka rodzin. W roku 1827 gdy Potoccy dokonywali spisu w dobrach otwockich, odnotowano, iż w przeciwieństwie do pozostałych wsi dóbr, gdzie odrabiano wciąż pańszczyznę, na Kępie Świderskiej zamieszkują płacący czynsz osadnicy, a nie chłopi pańszczyźniani. Stąd też możemy być pewni, iż nadal byli to olędrzy posiadający kontrakty emfiteuzy. Łącznie mieszkało tu wówczas 19 osób, a gospodarstwa były już 3. Mieszkańcy Kępy Świderskiej wpisali się na trwałe w historię olędrów na Urzeczu, bowiem w roku 1837 jeden z nich „kolonista na Kępie Świderskiej” Jan Schultz był dzierżawcą karczmy w Suchej Trawie, w dobrach wilanowskich, położonej pomiędzy Kępą Falenicką a Kępą Zawadowską.
1848, mapa ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie. Obok Kępy Zieleniec, będącej teraz częścią stałego lądu, oznaczono jaki przebieg do niedawna miało koryto Wisły.
Nazwa Kępa Świderska używana była wyłącznie na prawym brzegu Wisły, w dobrach oborskich zawsze określaną ją jako Kępę Zieleniecką, zapewne z powodu porastającej ją roślinności widocznej z Gassów. I z lewym brzegiem los złączył jej historię podczas powodzi w latach czterdziestych. Zamieszczona powyżej mapa pokazuje jej nowe położenie, po tym jak Wisła zmieniła swe koryto, a wieś na stałe znalazła się na lewym brzegu Wisły. Zresztą już wcześniej wyspę musiało urywać po kawałku, skoro w zachowanych zapisach dóbr otwockich znajdziemy informacje, iż ziemie Kępy Świderskiej użyczono dla dworu w Oborach i konieczne jest dokonanie rocznego rozliczenia z tego tytułu. Zapewne uprawiali ją włościanie z pobliskich Gassów, nieopodal których znajdowały się należące do wsi pola.
Fakt, iż stała się częścią lewego brzegu nie należąc do dóbr oborskich miał dalekosiężne skutki, o czym opowie kolejny artykuł.
Żródła i opracowania:
- ASC Karczew
- AGAD, AGWil
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
