Ostatni tydzień przyniósł informacje o planach wobec dawnego browaru w Oborach, gdzie nowy właściciel pragnąłby utworzyć Centrum Sztuki Współczesnej. Ciekawa to inicjatywa, choć domniemywać można, iż wiązać się będzie ze zwiększonym ruchem pojazdów, bądź nawet z próbą przystosowania starej olęderskiej grobli do ruchu samochodowego, co wpłynie na degradację przyrodniczą rezerwatu Łęgi Oborskie. Jak wiedzą bowiem miejscowi droga do dawnego browaru jest kręta i wiedzie z tyłu dworu. Przy okazji informacji prasa powiązała błędnie budynek browaru z częścią dworu i kompleksu parkowego, od zeszłego roku stanowiącego własność Fundacji Staraków. Pora zatem na mały rys historii, bowiem zabudowania browaru przeszły w prywatne ręce już wiele lat temu, w ciągu ostatnich kilkunastu lat wystawiano je na sprzedaż, a także wynajmowano i od dworu pozostają niezależne od czasu dekretu o reformie rolnej w 1944 roku.
Marzec 2021 r. dawna brama wjazdowa, część browaru przerobiona na wozownię.
O propinacji oborskiej, czyli warzeniu piwa, pisałem już kilkakrotnie. Kto ciekaw linki do tekstów znajdzie na zakończenie niniejszego artykułu. Dziś skupmy się na tutejszym browarze. Najstarszym ślad świadczący o warzeniu piwa przy dworze w Oborach pochodzi jeszcze z XVII wieku. W 1643 roku podczas sprzedaży Obór przez Jana Oborskiego hetmanowi Stanisławowi Koniecpolskiemu zaznaczono, iż „statki browarniane, kocioł browarniany” nie będą stanowić części transakcji, a Oborski zabierze je ze sobą do Liwa. W kontrakcie o zabudowaniach mowa jest dość ogólnie, wymienione są dwór i folwark, nazwa browaru nie pojawia się. Nie wiemy więc jak wielka produkcja prowadzona była w Oborach. Po 1650 roku Obory przeszły na własność Wielopolskich, ci po połączeniu z majętnością Cieciszewa tam rozwinęli propinację. Najstarsze zachowane inwentarze dworskie z początku XVIII wieku o browarze w Oborach nie wspominają, szczegółowo opisany zostaje jednak browar w Cieciszewie, który produkował piwo na potrzeby całych dóbr. Zaopatrywał miejscowe karczmy i zajazdy, który w Cieciszewie z końcem XVII wieku był dość znaczny. Zatrzymywano się tu w drodze do Warszawy przed zmierzchem, by do stolicy dotrzeć o świtaniu, czynił tak choćby przyszły król – hetman Jan Sobieski. Zajazd był na tyle dużych rozmiarów, iż odnotował to podróżujący wówczas po Polsce francuski kawaler Le Tende.
Zdjęcie załączone do oferty sprzedaży w 2019 roku.
Zmierzch browarowi w Cieciszewie przyniosła wielka powódź, która zniszczyła kościół parafialny i sporą część nadwiślańskich wsi około 1713 roku. Wówczas produkcję piwa przeniesiono do położonych z dala od Wisły Obór, nieopodal głównej siedziby dworu, gdzie wykształciły się zabudowania folwarczne. Jednak rozwój propinacji wiązać należy z osobą Hieronima Wielopolskiego. Po 1738 roku uczynił on z Obór swą podwarszawską siedzibę, gdy za panowania Augusta III w stolicy modne i popularne stały się piwa czeskie ordynaryjne i dubeltowe oraz angielskie. Hieronim Wielopolski zamiast sprowadzać napitki z dalekich krajów postanowił robić je na miejscu „(…) najpierwszy wyinwentował Hieronim Wielopolski, koniuszy koronny; miało dużo podobnego smaku do prawdziwego piwa angielskiego, które sprowadzano i po dziś dzień sprowadzają z Anglii. To jednak piwo angielskie nie miało nigdzie więcej propinacji, tylko w Warszawie przy pałacu tegoż pana i w Oborach, gdzie go robiono, mil trzy od Warszawy”. Choć w ślad za Jędrzejem Kitowiczem powtarza się, iż produkcję tego piwa Wielopolski w Oborach rozpoczął „Ku końcu panowania Augusta III”, jednakże księga skarbowa dóbr wskazuje, iż działo się to już dużo wcześniej. Już w 1745 roku browar w Oborach zwany jest „angielskim”, a tutejsza produkcja prócz zaopatrywania miejscowych karczm przeznaczona jest do „piwnic pańskich w Warszawie” jak również i na sprzedaż w samej stolicy.
W ostatniej ćwierci XVIII wieku położony przy grobli za dworem i starorzeczem browar był już pokaźnych rozmiarów. Zgodnie z opisem z 1790 r. było tu oddzielne mieszkanie piwowara, murowane i wyposażone w dachówkę oraz drewnianą podłogę. „Izba piwna” miała podłogę z cegieł, stała na murowanych fundamentach, prócz właściwego browaru z kotłem piwnym był tam mały browarek. We wnętrzu budynku znajdowała się studnia, z której pompowano ręcznie wodę. W kilka lat później właśnie tę studnię hrabia Michał Potulicki zastąpi „taranem hydraulicznym”, sprowadzonym z Francji. Jako pierwszy na ziemiach polskich uniesie maszyną wodę kilka metrów w górę, zaopatrując w nią browar. Wyposażenie browaru stanowiły w tym czasie dwa wielkie miedziane kotły do warzenia piwa, dwa mniejsze do gotowania chmielu, który przygotowywał „chmielnik”, dbający o jego jakość. Prócz tego browar miał dwie kadzie do robienia piwa oraz kinsztok do jego chłodzenia. Browar był podpiwniczony, w piwnicy była kadź do zlewania piwa i kinsztok do zalania jęczmienia.
Wnętrze browaru po rewitalizacji – wysokie pomieszczenie, mieszczące uprzednio działalność gorzelniczą. Zdjęcie załączone do oferty sprzedaży w 2019 roku.
Aż do 1864 roku, do czasu uwłaszczenia, browar działał pełną parą, zaopatrując miejscowe karczmy, których w szczytowym okresie na terenie dóbr oborskich było aż 19. Później gdy obowiązek propinacyjny zniesiono, a tutejsi karczmarze mogli zaopatrywać się u innych browarników, wyraźnie podupadł. Choć miał zostać podobnie jak reszta dworu przebudowany wedle projektu Władysława Marconiego w 1893 roku, nie odzyskał już nigdy pozycji jaką miał w XVIII wieku. W XX wieku miejsce browaru zajęła gorzelnia, prowadzona co najmniej do II wojny światowej przez rodzinę Potulickich, jeszcze w 1938 roku działalność taką w rejestrze gminnym wpisana miała Maria Potulicka. Zabudowania dawnego browaru jako mienie znacjonalizowane wykorzystywane były po wojnie gospodarczo, następnie zaś sprzedane po 1990 roku, bowiem nie podlegały zwrotowi Teresie Łatyńskiej-Potulickiej, jako odebrane wskutek tzw. reformy rolnej. Zaadaptowano je wraz z wozownią na miejsce zamieszkania, a w 2019 roku ponownie wystawiono na sprzedaż i jak widać pojawił się nowy właściciel.
Ostatnim akordem produkcji piw był działający w Oborach Browar Konstancin, który w latach 1991-2013 odwoływał się do dawnej tradycji. Wykupiony przez Browar Gostynin, został przeniesiony do miejscowości Kamionka.
O powyższej tematyce traktują także inne teksty na portalu:
Źródła:
- AGAD, Obory
- APW Oddz. Grodzisk Mazowiecki, Akta gminy Jeziorna
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
