Rewolucji początek

Jak pisałem niedawno w tym roku mijają kolejne okrągłe rocznice ważkich wydarzeń, które wywarły kształt na życie ówczesnych mieszkańców tych okolic. Nim jednak nastał czas bitew I Wojny Światowej i zanim doszło do bitwy pod Ostrówkiem, miała miejsce Insurekcja Kościuszkowska. Był rok 1794, a w ówczesnych dokumentach to co wówczas zaszło określano mianem rewolucji, choć nazwą tą obejmowano nie tylko przyłączenie się przez włościan do oddziałów Kościuszki, lecz również działania wojsk rosyjskich. Zaś żadna pożoga wojenna, nawet późniejsza, nie spowodowała takich zniszczeń na tych ziemiach, jak wspomniana rewolucja. Zniszczeń większych niż największe wiślane powodzie… 

Nim jednak do nich doszło 24 marca 1794 roku w Krakowie przysięgę złożył Tadeusz Kościuszko, a niebawem insurekcja objęła Mazowsze. Rosjanie 4 kwietnia ściągnęli oddziały do Góry Kalwarii, gdzie umocnili się i wypuszczali podjazdy w kierunku stolicy, a Kozacy grasowali wzdłuż szlaków prowadzących do Warszawy na lewym i prawym nadwiślańskim brzegu, aż po Jeziorkę i Świder. Gdy 17 kwietnia Rosjanie opuścili Warszawę, w Raszynie skręcili w kierunku Wisły i skierowali się ku przewozowi w Gassach prowadzącego do Karczewa, gdzie zbudowano „wagenburg”, czyli barykadę z wozów i furgonów, mającą powstrzymać natarcie polskich powstańców. Mieszkańcy Jeziorny, Obór i innych wsi leżących na drodze wiodącej do przewozu zaczęli uciekać. Drogi zapełniły się uchodźcami, jak napisać miał ówczesny dzierżawca klucza oborskiego „Wielu włościan domy swe opuściwszy z dobytkiem od zaboru pozostałym przez Wisłę przechodziło (…) niektórzy tylko w części ten dobytek dochowali i przyprowadzili a inni to przez przypadek to przez zabranie utracili (…) lub też dla uniknienia przepadku podobneyże utraty sprzedawali.”. Rosjanie nie dokonywali wówczas jeszcze zniszczeń, bowiem usiłowali stanąć jak najszybciej w Karczewie. Jednakże już w połowie kwietnia oddziały ścigały powstańcze wygnały ich z prawego brzegu Wisły, zaś 28 kwietnia mieszczanie Góry Kalwarii i Czerska samodzielnie powstali i wypędzili rosyjskie wojsko. Maj przyniósł Ziemi Czerskiej wolność.

 

Zamiast Chełmońskiego czy Matejki obraz nieco mniej znanego Michała Stachowicza przedstawiający miilicję ludową z czasów insurekcji. Jednakże w przeciwieństwie powyższych Stachowicz był świadkiem Insurekcji, a w jej czasach już pełnoprawnym malarzem dokumentującym walczących w okolicach Krakowa.

Zgodnie z poleceniem Rady Tymczasowej Insurekcji żeglugę na Wiśle zabezpieczyć miała Komisja Ziemi Czerskiej. Od Kazimierza po Warszawę wzdłuż Wisły stanęło 1750 ludzi, rzeki strzegło 500 chłopów uzbrojonych w kosy i piki, wywodzących się z nadwiślańskich wsi. W każdej z nich wydzielono strażników z mieszkańców do obserwowania ruchów nieprzyjaciela, po dwóch w dzień i czterech w nocy. Zaobserwowano transporty płynące Wisłą z Austrii do Gdańska na pomoc armii austriackiej walczącej z rewolucjonistami we Francji. „Sztafety” powiadomiły po powyższym Warszawę, gdzie transporty zarekwirowano.

Sytuacja na niekorzystną zmieniać zaczęła się na początku lata, gdy Rosjanie przeszli do ofensywy, a w Ziemi Czerskiej pojawiać się zaczęły liczne podjazdy kozackie. 10 lipca doszło na obu brzegach rzeki do starć z nacierającymi Rosjanami. Nieopodal przewozu w Gassach i Karczewa generał Skilski wziął do niewoli otoczony konwój prowadzący woły i pontony. Na lewym brzegu odwrót spod Warki doprowadził dywizję generała Zajączka pod Piaseczno. Odwody stanęły w Jeziornie Królewskiej, nie było jeszcze jasne którym traktem na Warszawę ruszą Rosjanie, czy piaseczyńskim czy jeziorańskim. Kościuszko postanowił stoczyć bitwę na przedpolu Warszawy zatrzymując Rosjan na linii rzeki Jeziorki. Oddziały przesunięto z Piaseczna ustawiając je nieopodal Gołkowa, wykorzystując ukształtowanie terenu w postaci znajdujących się tu wzgórz i bagnistej doliny. Trakt na Piaseczno i droga do Jeziorny Królewskiej dawały możliwość wycofania się do Warszawy.

Bitwa rozpoczęła się 9 lipca, gdy Kozacy dotarli na polskie pozycje. Początkowo Polacy mieli przewagę, lecz koło godziny 17 siły wyrównały się, gdy na miejsce dotarły kolejne oddziały rosyjskie. Około 7600 Polaków, w części włościan, stawić musiało czoła 13 000 rosyjskim żołnierzom. Starcia trwały do zmroku, Rosjanie obsadzili armatami dwór w Gołkowie oraz wieś. Natarcie wznowili 10 lipca, usiłując zająć groblę w Jazgarzewie. Pierwsze natarcie załamało się w ogniu polskich dział, jednak rzucone do walki świeże oddziały zajęły ostatecznie Jazgarzew. Stąd Kozacy przeprawiwszy się przez Jeziorkę znaleźli się na tyłach i podjazdami zaczepnymi zaatakowali w Piasecznie i w Jeziornie Królewskiej. W tej sytuacji Kościuszko polecił wycofać się w kierunku Warszawy. Rosjanie wkroczyli do Piaseczna.

Głaz i krzyż u zbiegu ul. Zagłoby i 11 listopada w Piasecznie upamiętniające bitwę. Napis na kamieniu głosi: “Żołnierzom Insurekcji Kościuszkowskiej poległym w bitwie pod Gołkowem 9-10 lipca 1794”. Zdjęcie Ł. Wylezińskiego ze strony gazety “Nad Wisłą”.

W tym miejscu przerwijmy opowieść o wydarzeniach sprzed 220 lat, jak wiedzą zapewne niektórzy następnie dojść miało do zniszczenia Piaseczna i okolicznych miejscowości, lecz do tej historii powrócę za kilka miesięcy, opisując dalszy przebieg insurekcji w tych rejonach. W Piasecznie bitwę pod Gołkowem upamiętniono nadając w okresie międzywojennym nazwy ulicom na terenie letniska rozparcelowanego z dóbr ziemskich Gołkowa: Zajączka, Redutowa i Pod Bateriami. Wreszcie w roku 2012 odnowiono w Piasecznie kamień upamiętniający bitwę, warto o niej pamiętać, bowiem to jedno z największych starć stoczonych w powiecie piaseczyńskim.

ciąg dalszy niniejszego wpisu w tekście Tempora belli


Źródła i literatura:

  • AGAD, Obory
  • Bagieńscy E. I W., Szkice z dziejów miasta Piaseczna, Piaseczno 2001
  • Rombel M, Insurekcja kościuszkowska 1794 r. w okolicy Sobień Jezior, Karczewa i Góry Kalwarii – chyba pierwsze opracowanie na temat przebiegu Insurekcji w części Ziemi Czerskiej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na prawym brzegu rzeki. Polecam lekturę, niestety wydarzenia na prawym brzegu wciąż czekają na swojego historyka, niniejszy szkic w żadnej mierze go nie zastąpi.
  • Twardowski Bolesław, Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań, 1894.
  • Zahorski Andrzej, Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego, X, , Warszawa 1960.

 W miarę dokładny opis bitwy znaleźć można na wikipedii

Może ci się także spodobać...