Jak latwo zauważyć od dłuższego czasu na blogu staram się opisywać rozmaite układy dróg i miejscowości okolic Konstancina, usiłując pokazać jak wiele z naszej codzienności, czy to w postaci szos, którymi się przemieszczamy, czy też małych uliczek, ma swoje korzenie w odległej przeszłości. Na swoją kolej czekają tu rozmaite wsie i osady, bo mało kto zdaje sobie sprawę jak wiele z map i ukształtowania terenu wyczytać może na ich temat archeolog i historyk. A najlepszym przykładem takiej miejscowości jest Cieciszew, którego położenie przestrzenne jest unikalne wśród innych miejscowości gminy Konstancin-Jeziorna.
Okazja jest dobra aby zwrócić na to uwagę, za kilka dni Cieciszew obchodzi 650 lecie lokacji wsi o nazwie Wola Cieciszewska, co nastąpiło w dniu 25 czerwca 1363 roku. Sama miejscowość jest dużo starsza, a i w dokumencie lokacji mowa jest o Cieciszewie, w pobliżu którego w lesie zakładana jest wieś. Cieciszewie, po raz pierwszy wzmiankowanym już w roku 1253. Lokacja stworzyła dla grodu zaplecze gospodarcze, które umożliwiło dalszy rozwój osadnictwa na ziemiach sięgających do rzeki zwanej wówczas Jeziorą, ale o tym poczytać będzie można w najbliższy wtorek. Na razie przyjrzyjmy się temu, co było wcześniej…
Po prawej stronie widoczne dawne starorzecze Wisły, po lewej wzniesienie na którym położone jest część wsi, stanowiące pozostałość dawnego półwyspu (fot. T. Kwiręg)
Cieciszew, czyli osadę Ciecisza, bądź Ciecirada założono jako gród strzegący przeprawy przez Wisłę i szlaku handlowego wiodącego w kierunku Góry i Czerska, którego częścią były opisywane już ulica Literatów i droga przez tzw. wygon. Wprawne oko dostrzeże, iż w miejscu tego grodu położona jest główna część wsi. Zabudowania znajdują się na dawnym półwyspie, który zauważymy przypatrując się ukształtowaniu terenu, bądź też mapom topograficznym. Gród założono nad Wisłą, po której pozostało starorzecze zwane jeziorem Cieciszewskim, a w miejscu jego powstania po dziś dzień widoczne jest wzniesienie na półwyspie, wokół którego biegnie asfaltowa droga, nasuwająca skojarzenia z pozostałością po linii biegnącej wewnątrz dawnego obwałowania i palisady. Rzecz jasna wniosku takiego nie można jednoznacznie wysnuć, acz pamiętać należy że droga ta istniała już dawno, bowiem zaznaczana jest na najstarszych znanych mapach Cieciszewa. Miejsce na gród zostało wybrane nadzwyczaj dobrze, z natury obronne, z trzech stron oblewane było przez Wisłę. W pobliżu miejsca gdzie niegdyś funkcjonowała przeprawa znajduje się teraz droga na grobli prowadząca do miejscowości Piaski.
Pozostałości grodziska w Proboszczewicach. Ukształtowanie terenu wraz z zachowaną linią wałów, wyraźnie przypomina układ przestrzenny części Cieciszewa, mimo iż we wsi wskutek nieprzerwanego osadnictwa i działania Wisły kopiec zachował się jedynie w części
Gród Ciecisza powstał zapewne w XIII wieku, bowiem w połowie tego stulecia wzmiankowane jest jako gród książąt mazowieckich. Jak i pozostałe ówczesne twierdze otoczone musiało być drewnianą palisadą. Położone na półwyspie, w nadwiślańskim lesie, strzegło szlaku handlowego i przeprawy wiślanej, być może powstało w miejscu gdzie już wcześniej rozpoczęło się osadnictwo. Jego znaczenie szybko wzrastało, bowiem było jedynym umocnionym punktem między Górą i Czerskiem oraz Milonowem (czyli dzisiejszym Wilanowem). Jak wskazywał wybitny historyk polskiego kościoła ks. Józef Nowacki już w XIII wieku powstać tu mogła parafia, wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1398. I po raz kolejny podkreślę, że domniemania te udało się potwierdzić, bowiem odnalezione zapiski z XVIII stulecia, powstałe przy okazji przeniesienia parafii do Słomczyna, podają dokładną datę jej erygowania I jest ona o ponad 160 lat wcześniejsza, niż data znajdująca się na kamieniu pamiątkowym w miejscu dawnego kościoła, będąca wspomnianą datą pierwszej wzmianki. Co sprawia, że parafia ta staje się najstarszą w tej części Mazowsza i na Urzeczu…
A co się stało z grodem? Cios zadało mu przesunięcie koryta Wisły, które znaczenia pozbawić miało także Czerska, lecz i zapewne najazd litewski, który w połowie XIII wieku zniszczył tę część Mazowsza, wraz z jego ówczesną stolicą Jazdowem, a i być może Czerskiem. Cieciszew podobnie jak Jazdów po tym ciosie się nie podniósł. A znaczenie zyskał wówczas nowy gród w Warszawie. Lecz przez kolejne wieki ta część Cieciszewa zwana jest po łacinie Cieciszewem Głównym lub Wielkim. I także na miejscu dawnego grodu jeszcze na początku XVIII wieku znajdował się dwór należący niegdyś do rodziny Cieciszewskich.
Dawny układ dość dobrze widać na mapach google, choć trudno tu dostrzec wzniesienie terenu stanowiące dawny półwysep
Niestety jak dotąd nie przeprowadzono badań archeologicznych na półwyspie, które mogłyby przyczynić się do ciekawych odkryć. Jedynie w miejscu dawnego kościoła dokonano odczytu prospekcji geofizycznej, potwierdzając jego lokalizację na placu wskazywanym jako siedziba dawnej parafii. Cieciszew nie ukniknie jednak badań, jeśli dojdzie do planowanej budowy obwodnicy Konstancina, a wtedy wiele jeszcze może nas zaskoczyć, choć jednocześnie charakter miejscowości niestety bezpowrotnie się zmieni, gdy po stuleciach powróci do niej główna trasa drogowa, tym razem w postaci wspomnianej obwodnicy.
Tak więc mimo, iż w tym roku mieszkańcy Cieciszewa świętują 650 lecie lokacji wsi, warto zwrócić uwagę, iż jego historia jest dużo starsza. A odwiedzając choćby Tęczową Pasiekę, popatrzeć na ukształtowanie terenu, w tym dawny półwysep i wzniesienie, pod którym ukrywa się gród Ciecisza, jedna z zapomnianych twierdz początków historii Mazowsza …
Źródła i literatura:
- AGAD, Obory
- DULINICZ Marek, Zalążki miast na wczesnośredniowiecznym Mazowszu (X-XII w.), Rocznik Mazowiecki, t. 13, 2001, ss. 11-23
- Dzieje Mazowsza t. I, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006
- RUSSOCKI Stanisław, Spory o średniowieczne Mazowsze, Rocznik Mazowiecki, t. 4, 1972, s. 217-257
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
