Dwór w Oborach (1)

W Oborach znajduje się dwór, często zwany pałacem. Nazwa ta przylgnęła doń za czasów PRL i tak już pozostało, swoje zrobiły marketing i fakt, że mianem tym określają go również ludzie. Mi również zdarza się mylić i używać takiej nazwy z przyzwyczajenia, a walczyć z faktem, iż nawet strona facebookowa Obór tak go nazywa, nie ma już w mowie potocznej sensu. Na blogu zachowam jednak wierność faktom, które twardo stanowią, iż budowla wzniesiona w Oborach pod koniec XVII wieku jest dworem, co zresztą było już przedmiotem badań historyków sztuki. Wątpiącym w prace naukowców z Instytutu Historii Sztuki UW oraz takie nazywanie budowli w Oborach przez autorów wszystkich książek o dworach polskich polecam jeszcze przyjrzenie się innym tego typu obiektom. Okaże się, że choćby w Winnej Górze czy w Koszutach znajdziemy budynki dużo bardziej okazały, a zwane są one właśnie dworami. I tak nazywali Obory też współcześni, aż po wiek XX we wszystkich archiwalnych dokumentach zwany był dworem.

Zapewne dwór istniejący w Oborach do 1680 roku niewiele odbiegał od chaty uwiecznionej u Glogera

Nim jednak przejdziemy do historii budynku wybudowanego w latach 1681 – 1688, przyjrzyjmy się temu, co znajdowało się tam wcześniej. O ile określenia pałac w publikacjach popularnych tępić nie sposób, historia Obór jaką chwali się ta instytucja na swej stronie internetowej i na tablicy ustawionej przy wejściu do obiektu jest mocno bałamutna i nieprawdziwa. A powtarza ją wielu autorów, podając, iż nazwa może pochodzić od „au bord” czy słowa „oborane”. Tymczasem jej najstarszy zapis to Obory, pojawia się już w roku 1407, a nie 1433. Słowem tym określano wówczas miejsce, gdzie wypasano bydło, położone nad wiślanym brzegiem, na bezpiecznie ogrodzonym półwyspie. W owym czasie w okolicy nie było bagna, nie porastały jej łęgi, a starorzeczem woda płynęła swobodnie, aż do rzeki Jeziory. Sytuacja taka trwała aż do XVIII wieku, kiedy to jak wiedzą czytelnicy tego bloga rozpoczęto regulacje, które w konsekwencji doprowadziły do wybudowania wałów i przemiany otoczenia dworu w mokradła. Lecz w XIV wieku miejsce na zalesionym i piaszczystym brzegu, po drugiej stronie którego leżały posiadłości Ciołków w Habdzinie, świetnie nadawało się na siedzibę rycerską. Osiadł tu potomek Stanisława z Turowic, posiadacza Cieciszewa, będący jego imiennikiem, który podzielił się schedą rodową z Mroczkiem, swym bratem bądź ojcem. Potomkowie Mroczka w Cieciszewie zwani zaczęli być Cieciszewskimi, zaś ród Stanisława Pirzchały z Obór, zyskał wkrótce miano Oborskich.

Ich rodową siedzibą stały się Obory i Czernidła, w których zwyczajowo osiadał jeden z braci Oborskich. Skupmy się na tych pierwszych, gdzie z czasem siedziba rycerska zmieniła się w dwór. Nastąpiło to zapewne w XVI wieku, kiedy to na ziemiach polskich wykształciła się architektura dworska. Najstarszy zachowany opis dworu tych okolic przynależy do Jeziorny Królewskiej, sporządzono go w roku 1564, zatem zapewne w tym czasie podobny istniał już w Oborach, sąsiadujących z królewszczyzną. Z kolei w roku 1510 istniał już dwór w Czernidłach, choć poza wzmianką nic o nim nie wiemy, trudno przypuszczać, aby nie było go w Oborach. Warto zwrócić uwagę na prace jakie tu wykonano, przekopano system rowów, usypano groble, a starorzecze skierowano w dwa stawy, mniejszy i większy. Mniejszy istnieje po dziś dzień, stoi przy nim obecny dwór, większy zmienił się w bagno, w którym rośnie łęgowy las, ciągnący się aż do skarpy, zwanej niegdyś grapą. W roku 1625, gdy bracia Jan i Jakub Oborscy kończą wieloletni spór dwór istnieje w miejscu obecnego, tuż przy nim usytuowano gródź łączącą oba stawy. Z opisów czynionych na potrzeby sporu niestety nie dowiemy się jak budynek mógł wyglądać dokładnie, z całą pewnością był drewniany i wybudowany jeszcze w XVI wieku, bowiem określony zostaje jako siedlisko ojcowskie, z kuchnią i gumnem. Przy użyciu własnych cieśli i poddanych Jan przenosi jedno z domostw do Czernideł. Gdy Obory zostają sprzedane Stanisławowi Koniecpolskiemu, wkrótce nabywa on także Czernidła. W rezultacie te drugie podupadają, gdy właścicielem ziem Oborskich zostaje w roku 1650 Jan Wielopolski (ojciec).

Spróbujmy odtworzyć wygląd tego drewnianego dworu, którego wizerunek zachował się na mapie nakreślonej w drugiej ćwierci wieku XVII. Jak łatwo zauważyć otoczony jest płotem, zapewne chruścianym jak miało to miejsce w pobliskim Cieciszewie, prowadzi doń furta wyposażona w skoble. Po lewej stronie znajdziemy budynek folwarczny, to kurnia wraz z kurnikami, gdzie trzymano mniejsze zwierzęta, nie oznaczone zostało gumno, drewniany dwór przykryty jest strzechą, podłoga wyłożona jest tarcicami. W sąsiednim Cieciszewie w owym czasie stał już kaflowy piec, zapewne tu było podobnie. Wewnątrz znajdowały się niewielkie izdebki i spiżarnie. Łatwo można dostrzec, iż nie odbiega wyglądem od gospodarstwa jakich wiele na Mazowszu. Zamieszkuje tu zarządca majątku oborskiego. Wszystko zmienia się gdy kanclerz Jan Wielopolski decyduje się przekształcić to miejsce w siedzibę rezydencji położonej pod Warszawą, wzorem swego szwagra, króla Jana III Sobieskiego.


Źródła i literatura:

  • AGAD, Obory
  • IH PAN, Kartoteka Adama Wolffa
  • Zienc A.: Dwór w Oborach. Biuletyn Historii Sztuki 1962 nr 2, s.188-199.

Może ci się także spodobać...