Dom wypoczynkowy dr Bernsteina na Królewskiej Górze

W opracowaniach dotyczących polskiej architektury awangardowej międzywojnia dość często wymienianych jest kilka obiektów wybudowanych na terenie gminy Konstancin-Jeziorna. Są to “Tabita” projektu Bohdana Lacherta, willa Nelkena projektu Heleny i Szymona Syrkusów, sąsiadująca z nią willa Allora projektu Lucjana Korngolda, willa Nowickich projektu Bohdana Pniewskiego oraz willa dr Bernsteina projektu Szymona i Heleny Syrkusów.
Więcej o modernistycznych willach na Królewskiej Górze napisał w 2013 roku znawca konstancińskiej architektury, kolekcjoner oraz autor książek Tomasz Lachowski (artykuł pod linkiem: http://www.muzeumkonstancina.pl/678_modernistyczne_wille_na_krolewskiej_gorze__problem_mylnej_atrybucji)

Przyjrzyjmy się bliżej tej ostatniej willi przy ulicy Jasiowej projektu Syrkusów bo z nią jest najwięcej kłopotów.

Dom zaprojektowany został w 1931 roku dla dr Bernsteina jako niewielki dom wypoczynkowy. Posadowiony jest równolegle do ulicy Jasiowej, blisko drogi, dzięki czemu pozostała wolna południowa część działki została zagospodarowana na leśny ogród. Wejście, łazienka, i komunikacja (korytarze, schody) zostały usytuowane od strony północnej gdyż jest to najmniej słoneczna strona świata. Od strony południowej (najsłoneczniejszej) znajdują się pokoje mieszkalne oraz szerokie balkony. “Pokoje dla pensjonariuszy są jednakowe: każdy zaopatrzony jest w bieżącą ciepłą i zimną wodę, centralne ogrzewanie, wbudowaną szafę, podnoszone na dzień łóżka i znormalizowane umeblowanie. Każdy pokój przedłużony jest w kierunku południowym, oszklonym “boxem” tarasu. Drzwi na widny korytarz umożliwiają przewietrzenie na przestrzał. Odrębność pokojów polega jedynie na kolorze ścian. Architektom zależało na jaknajintensywniejszym nasłonecznieniu pokojów sypialnych i mieszkalnych. Południowa ściana została całkowicie niemal oszklona. Podczas upalnych miesięcy nasłonecznienie może być regulowane markizami” – tak opisywali w 1934 roku swój projekt Helena i Szymon Syrkusowie na łamach “Architektury i Budownictwa”. Od strony zachodniej ulokowano kuchnię połączoną z małym pokojem dla służby.

Budynek miał nietypową jak na tamte czasy konstrukcję opierającą się na szkielecie stalowym. Jej współautorem jest współpracujący często z Syrkusami inżynier Stanisław Hempel. “Całkowite otwarcie ściany południowej możliwe jest jedynie przy zastosowaniu konsolowej konstrukcji szkieletowej (…) Po zamontowaniu szkieletu stalowego i wypełnieniu stropów rozpoczyna się murowanie ścian zewnętrznych. Muruje się ściankę z cegły dziurawki o jedną szychtę niższą, niż płyty celolitowe które ustawia się w odległości 2 cm od ściany ceglanej (…) Po wykończeniu robót murarskich, blacharskich, dekarskich itp. czyści się licówkę cykliną, fuguje się ją białym cementem i grzebieniuje. Połączenie fabryczne cienkiej warstwy naturalnego kamienia z lekkim betonem stanowi patentowany wynalazek inż. Czesława Pukińskiego (Warszawa). Wynalazek ten został po raz pierwszy zastosowany przy budowie tego oto domu.” (Architektura i Budownictwo)

Nowatorska konstrukcja domu umożliwiała jego późniejszą rozbudowę o kolejne pokoje z tarasami, co też było od początku planowane w kierunku wschodnim (dlatego też wschodnia ściana pozbawiona była okien). Jednak nigdy do tego nie doszło a dom został rozbudowany w kierunku północnym – ale o tym za chwilę.

Przez długi czas w publikacjach jako lokalizację tego domu wskazywano dom przy ulicy Jasiowej 6. Faktycznie kształt ma podobny – szerokie na całą ścianę okna od południa, usytuowanie względem ulicy, dwie kondygnacje (dopiero później zabudowano dach) – wszystko jest niemal identyczne. Jednak jako pierwszy podważył tę lokalizację wspomniany wcześniej Tomasz Lachowski. Podczas naszego sporu ja upierałem się że to ten sam dom, jednak dziś muszę przyznać mu rację.

Na podstawie rzutów, fotomapy oraz układu sytuacyjnego zamieszczonego w artykule Syrkusów udało mi się zlokalizować dom wypoczynkowy dr Bernsteina. Znajduje się przy tej samej ulicy, jednak kawałek dalej – pod numerami Jasiowa 8 i Jasiowa 10.

Dziś kompletnie przebudowany, z dobudowanym w połowie lat 90-tych spadzistym dachem i rozbudowaną wcześniej północną stroną nie przypomina tej skromnej modernistycznej bryły którą można podziwiać na międzywojennych zdjęciach. Od strony wschodniej, od której miały odchodzić w przyszłości kolejne pokoje, dobudowano klatkę schodową. Jest jednak kilka elementów które potwierdzają że to ten sam budynek – od południa budynek nadal posiada charakterystyczne balkony, a od strony północnej przy klatce schodowej widać te same okna (małe od łazienki i podłużne od klatki). Także okna na wschodniej fasadzie wychodzą z tej samej strony co okna służbówki i kuchni widoczne na planach budynku.

 

Zastanawia mnie jednak nadal budynek przy Jasiowej 6. Jak już wspomniałem wybudowany jest w podobnym stylu co budynek przy Jasiowej 8 i 10, co bardzo przypomina architekturę Syrkusów. Być może w połowie lat trzydziestych zamiast rozbudowy niewielkiego domu wypoczynkowego, właściciel postanowił wybudować na sąsiedniej działce nowy, znacznie większy budynek? Budynek przy ulicy Jasiowej 6 posiadał ogród do zażywania kąpieli słonecznych ulokowany na dachu.

W zbiorach Muzeum Architektury we Wrocławiu znajduje się zdjęcie z lat trzydziestych ubiegłego wieku wykonane prawdopodobnie na Królewskiej Górze na którym Helena Syrkus pozuje na dachu budynku. Nie wydaje mi się jednak aby był to budynek przy Jasiowej 8 i 10 gdyż z planów i zachowanych zdjęć dach wydaje się płaski i niezabudowany. Zatem być może zdjęcie wykonane było na dachu budynku przy Jasiowej 6?

Być może Syrkusowie wybudowali co najmniej dwa domy przy tej ulicy? Sprawa domu przy Jasiowej 6 pozostaje zatem do dalszego zbadania. Szkoda natomiast że dom wypoczynkowy dr Bernsteina projektu Syrkusów przy Jasiowej 8 i 10 został tak mocno przebudowany a jego architektura bezpowrotnie zniszczona.