Choć jak wiemy w świetle dokumentów historycznych jedną z najstarszych tutejszych osad jest Cieciszew, wzmiankowany po raz pierwszy w 1253 roku, będący już wówczas jednym z książęcych grodów ówczesnego Mazowsza, historia miejscowości gminnych jest dużo starsza. Liczne znaleziska archeologiczne wskazują na to, iż w tych stronach osiedlano się od okresu neolitu po starożytność. Dzisiaj przyjrzymy się jednak od kiedy możemy mówić o ciągłym osadnictwie i która z tutejszych osad może być najstarsza, a także skąd wzięła się nazwa rzeki Jeziorki, bowiem wszystkie te rzeczy są ze sobą powiązane.
Jeziora nieopodal Skolimowa w dwudziestoleciu międzywojennym. Zdjęcie Henryka Poddębskiego, zbiory NAC.
Cieciszew powstał jako umocnione miejsce nieopodal przeprawy przez Wisłę, ta jednakże była rzeką zmieniającą koryto i meandrującą. Jak wiemy z późniejszej historii zmieniała wielokrotnie swój bieg i koryto, przeprawa nieopodal Cieciszewa i Dudy zapewne nie istniała nim powstały trakt z przeprawą przez Wisłę, krzyżujący się w tym miejscu ze szlakiem handlowym. Na drodze tej istniała jednak przeprawa dużo starsza, bowiem w przeciwieństwie do Wisły pewna rzeka nie zmieniała swego położenia. Była to obecna Jeziorka. Choć obecnie stanowi niewielką rzeczkę, wskutek licznych regulacji wolno toczącą swe wody, w tamtych czasach stanowiła na tyle istotną barierę, iż uznano ją za jedną z naturalnych granic na Mazowszu. Jak łatwo sprawdzić pozostawała nią przez lata i większą część historii (tekst Rzeka Graniczna). Najstarsza jej zachowana nazwa to Gyezora, czyli Jeziora. Wywiedziono ją zapewne od jej licznych rozlewisk, które tworzyły się zwłaszcza u jej ujścia do Wisły. W miejscu tym jak łatwo można zauważyć dolina pra-Wisły spotyka się z doliną Jeziorki. Ukształtowane zostały one wskutek procesów końcowego okresu zlodowaceń środkowopolskich, około 150-120 tysięcy lat temu. Skarpa Jeziorki widoczna jest doskonale na terenie Skolimowa, w innych miejscach została dawno zniwelowana, jednak wraz z wiślaną pozwalają nam wyobrazić sobie gwałtowane procesy jakie miały tu miejsce. Przez lata wzdłuż Jeziorki tworzyły się liczne rozlewiska, a u jej ujścia zalewy i jeziora, nad którymi zaczęli osiedlać się ludzie. Począwszy od końca starożytności na terenie Europy wykształcać się zaczął szlak handlowy, wiodący z Francji na Ruś, który przebiegał wzdłuż Wisły, przez Służew w kierunku obecnego Lublina.
Kiedy powstała owa droga? Dokładnej daty nie znamy, lecz teren penetrowany był już od czasów rzymskich. W Powsinie i nieopodal Obór znaleziono monety pochodzące z okresu panowania cesarzy z II wieku naszej ery, także w Czersku znaleziono monety z czasów rzymskich, mimo że ślady osadnictwa w tym miejscu są dużo późniejsze i pochodzą z wieków VIII-IX. Pierwsza wzmianka o mazowieckiej osadzie Zakrot (przeprawie przez Wisłę w Zakroczymiu) pochodzi z wieku XI, kiedy droga istniała już od długiego czasu. Z tamtych lat pochodzą znalezione na terenie Parceli arabskie monety. Szlak biegł z wzdłuż Wisły przez Jazdów, prowadząc dalej na południe, do Kozienic, gdzie łączył się z głównym traktem lubelskim, którym kupcy wozili dobra ku ziemi kijowskiej. Przy nim powstał właśnie Cieciszew – jako gród położony przy ruchliwym szlaku, co tłumaczy liczne znaleziska w postaci monet. Odkryć monet dokonywano w miejscach odgrywających istotną rolę w ekonomice wczesnośredniowiecznego Mazowsza.
Szlaki handlowe na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, fragment europejskiej sieci handlowej
Jednakże by dotrzeć do Cieciszewa lub Jazdowa, przebyć musiano rozlewiska rzeki Gyezory, a najdogodniejszym miejscem na przeprawę było to, gdzie wysokie skarpy obu rzek opadały nisko. Miejsce to nie nadawało się w żaden sposób do obrony, choć więc go nie umocniono, stało się natomiast miejscem osadnictwa, związanego z istnieniem w tym miejscu przeprawy. Nie bez wpływu na to pozostał fakt, iż rzeczne aluwia sprawiły, że ziemia w miejscu tego urzecza jeziorańskiego była niebywale żyzna – najlepsze tutejsze ziemie uprawne jeszcze w XX wieku znajdowały się w Jeziornie Królewskiej. Bo choć w świetle dokumentów najstarszy jest Cieciszew, to tej miejscowości przyznać należy pierwszeństwo w zakresie tutejszego osadnictwa. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne, które poprzedzają o kilka stuleci wzmianki o tej osadzie. Najstarsze średniowieczne dowody na istnienie osady sięgają XII wieku, wskazując iż Jeziorna położona była pierwotnie w okolicy obecnego ratusza, gdzie zapewne wówczas biegł brzeg Jeziorki. Mieszano tu rzecz jasna już w czasach dawniejszych, bowiem znajdowano tu i groby kloszowe i ceramikę późnorzymską. Jednak ciągłość osadnictwa u ujścia Jeziorki wykazać możemy właśnie od około X-XII wieku, kiedy wiódł tędy już wspomniany szlak handlowy.
Równie stara zdaje się Bielawa, choć tu archeologia wskazuje, iż po okresie starożytności osada powstała nieco później, w wiekach XII-XIII. Jej nazwa wywodzić się może od rodzaju gleby, choć językoznawcy wskazują, iż raczej pochodzi od słowiańskiego określenia oznaczającego pastwisko, łąkę lub błota. Założona nieopodal rozlewiska nad brzegiem Wisły także ona korzystała z dobrodziejstw szlaku handlowego, jednak to w Jeziornie funkcjonowała przeprawa. I dzięki niej przez lata położona wzdłuż rzeki wieś prosperowała.
Źródła:
- ewidencja badań archeologicznych gminy Konstancin-Jeziorna
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
