Na początku przypomnę powtarzane często zdanie, iż w dawnych czasach Wisła częściej łączyła, niż dzieliła. Rzeka będąca dla nas nieprzebytą granicą na Urzeczu, niegdyś takiej granicy nie stanowiła. A nim w połowie XIX wieku nie skończono sypać na lewym brzegu Wisły wałów, nie miała stałego koryta, zmieniając je często przy okazji wiosennych wylewów czy większych powodów. Często po takich zmianach całe wsie potrafiły znaleźć się po drugiej stronie rzeki. Opisywana niedawno zaginiona wieś Sosnka, której lokalizacja potwierdzona została badaniami archeologicznymi, powstała najprawdopodobniej jako wieś w dobrach należących do Dudy. Po tym jako koryto Wisły przeniosło się kilka kilometrów dalej w roku 1406 Wit z Dudy sprzedał ją Mroczkowi z Cieciszewa, z którą to osadą Sosnka uprzednio sąsiadowała przez Wisłę.
Ok. 1600 roku. Falenica i Świder jak widać nie leżą nad Wisłą, a nad strumieniem. Wisła w owym czasie płynie pod Okrzeszynem.
Równie trudne wydaje się prześledzenie granicy na Wiśle w dobrach Chabdzina (Habdzina) i Bielawy przed XVI wiekiem. W roku 1488 rycerz Dersław z Chabdzina z rodu Ciołków toczył spór z Zygmuntem ze Świdra, który po zmianie koryta Wisły przekopał kanał przez należącą do Chabdzina łąkę lub łęg by mieć zasilić rzeczną wodą należące do niego starorzecze. Przytoczmy zresztą ten piękny zapis w staropolszczyźnie: „Jako mnye Sigmunt Swydersky swyemy poddanemy przekopal row przes lank Chabdzynsky do yezyora szwoyego vyadacz vodą s Wyszly” (Na moją szkodę Zygmunt Świderski swoimi poddanymi przekopał rów przez łęg chabdziński do jeziora swojego by władać wodą z Wisły). Było to zapewne gdzieś w okolicach obecnego Łęgu lub Opaczy, które wówczas stanowiły część dóbr chabdzińskich. Nie wiemy jak skończył się ten spór, natomiast pewne jest, że spora część ziem Habdzina znajdowała się po drugiej stronie rzeki, w pewnym momencie najpewniej w posiadanie Habdzina weszła również część wsi Świder. W owym czasie dobra świderskie graniczyły z Falenicą. A ta z kolei od roku 1472 wchodziła w skład dóbr Bielawy. W roku tym Piotr z Bielawy dokonał zamiany swych wsi Szczytna, Łaziska i Przetoki z Jakuebm z Mińska, kasztelanem czerskim. W ten sposób zyskał Falenicę, młyn Tracz oraz zaginioną wieś Grabie, położoną nad Wisłą nieopodal Habdzinka. W roku 1479 syn Piotra, Mikołaj został zwolniony z obowiązku prac przy grodach kmieci z tych wsi oraz przez księcia mazowieckiego Konrada III.
Falenica pozostała w dobrach Bielawskich przez kolejny wiek, Wisła jak wiemy granicy nie stanowiła, choć liczne zmiany jej koryta powodowały dalsze konflikty granicznie. W międzyczasie rzeka zatopiła wsie Grabie i Próchna, po jakimś czasie powstały nowe, takie jak Koło czy Ciszyca. W roku 1519 Ciołkowie z Chabdzina sprzedali swe ziemie Oborskim, z którymi od tamtej pory toczyli spory Bielawscy i Świderscy. Z roku 1596 pochodzi wzmianka o ugodzie granicznej między Oborskimi i Świderskim. Po dokonanych pomiarach terenowych zgodzono się, iż Oborscy są posiadaczami ziem po drugiej stronie Wisły pod wsią Świder. Identyczną ugodę Marcin Oborski zawarł w tym samym roku z Janem Bielawskim ustalając, iż granicę stanowić będą wsie Habdzinek i Koło. W tym czasie Bielawscy prócz Falenicy posiadali także ziemie pod wsią Świder i wyspę nad Wisła, którą określali Kępą Świderską (nie mylić z opisywaną ostatnio wsią olęderską, położoną na wyspie nieopodal Gassów), choć czasem zaczęto określać ją Kępą Falińską, czyli Falenicką.
1712. Świdry i Falenica jeszcze bardziej oddalone od Wisły. Jeziorka i Świder także płyną zupełnie inaczej.
Na początku XVII wieku działy w Świdrze wciąż stanowiły własność Oborskich. W roku 1625 w umowie podziału między braćmi Janem i Jakubem Oborskim jeden z braci zostawił sobie “także Świder co na tey stronie Wisły z rolami Chróstami co ich jest na tamtej stronie”. Sprzedając majątek oborski Stanisławowi Koniecpolskiemu w umowie wpisano, iż dziedziczy on ziemie w Świdrze i Falenicy położone po drugiej stronie rzeki Wisły. Koniecpolscy jak wiadomo zbyli w roku 1650 te ziemie Wielopolskim, którzy na początku XVIII wieku wciąż je posiadali. W trakcie sporu o wyspę na Wiśle, który rozgorzał w roku 1712 wywodzili swe prawa do całej kępy na podstawie oznaczenia, iż kopce graniczne Obór i Falenicy znajdują się na prawym brzeg Wisły. Spór ten ciągnął się z przerwami kolejne pół wieku, do osadzenia na wyspie olędrów przez oba dwory. W tym czasie Falenica nie należała jednak już do Bielawskich, bowiem w drugiej połowie XVII wieku znikają oni z tych stron. W roku 1712 posiadaczami Falenicy jest już ród herbu Korab, który od majątku przyjął nazwisko Falińskich.
W każdej części Urzecza znajdziemy analogiczne zmiany własności terenów i spory gruntowe. Historię regionu pisała Wisła, nawet jeśli obecnie o tym nie pamiętamy…
Źródła:
- AGAD, Metryka Koronna
- AGAD, Obory
- Księga Ziemi Czerskiej 1404-1425 poprzedzona wstępem historycznym, Warszawa1879, wyd. A. P
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
