Ponad rok temu na forum miłośników kolejki mareckiej rozgorzała dyskusja, w trakcie której zwrócono się do nas o pomoc. Jej przedmiotem była lokalizacja pewnego młyna motorowego, znajdującego się rzekomo na warszawskiej Woli. I wówczas potwierdzono, iż miejsce widniejące na poniższym zdjęciu wcale nie zostało znajdowało się w Warszawie, lecz w centrum Jeziorny, na ulicy Warszawskiej przy obecnym numerze 26. Ponieważ wzmiankowana dyskusja zawiera nieco nieścisłości związanych z właścicielami młyna, niniejszy tekst postara się je uzupełnić.
Zdjęcie ze zbiorów APW wykonane w latach 1923-26. Jeziorna, obecna ulica Warszawska 26.
Nie znamy dokładnej daty uruchomienia młyna. W najstarszym zachowanym wykazie młynów, gorzelni i fabryk gminy Jeziorna widnieje jako czynny „młyn motorowy” już w 1919 roku. Prowadzą go „Franciszek Kuźmiński i spółka”. Młyn był wówczas napędzany koksem dowożonym kolejką wilanowską, a wagoniki docierały widniejącą na zdjęciu poprowadzonym w tym celu specjalnie odgałęzieniem. Jego uruchomienie nastąpić musiało w trakcie I Wojny, jak wynika z akt gminnych miało to miejsce przed 11 listopada 1918 r. Swą efektywnością doprowadził do upadku tutejszych wiatraków, w 1920 roku w gminie działały prócz młyna motorowego wyłącznie one– w Bielawie należący do Rowińskich, w Słomczynie Antoniny Stępniewskiej i drugi będący własnością Potulickich, w Cieciszewie Szustkowskich, w Łęgu Filipa Kluczyka i w Okszeszynie Michała Siudzińskiego. W ciągu kolejnej dekady połowa z nich przestanie być już czynna, jedynie młyn w Słomczynie za sprawą Stępniewskich przejdzie modernizację i stanie się motorowy.
„Franciszek Kuźmiński i spółka” to nic innego jak Stowarzyszenie Spożywcze „Pomoc” założone przy szmaciarni w Jeziornie Oborskiej (czyli obecnej Starej Papierni i Grapie), przy czym młyn określano jako filię prowadzoną w Jeziornie Królewskiej. Na czele jego zarządu stał wówczas właśnie Franciszek Kuźmiński. W 1921 r. dochodzi do połączenia ze Stowarzyszeniem Spożywczym „Mirków” działającym w Jeziornie Fabrycznej pod zarządem Hipolita Kamińskiego i powstaje w ten sposób Robotnicza Spółdzielnia Spożywców. RSS działało niezwykle prężnie, bowiem liczyła wówczas 981 członków, spółdzielnia prowadziła 3 sklepy, a obroty wyniosły prawie 50 milionów marek polskich. Z uwagi na kwestie rozliczeń pomiędzy udziałowcami konieczne było wykupienie młyna, co uczyniono w ratach rozłożonych na lata. Koszt miał wynieść łącznie 60 000 złotych. W 1923 roku RSS weszła w skład Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych (ZRSS), który w ten sposób stał się posiadaczem własnego młyna, co umożliwiało otrzymywanie własnej mąki. Co było niezmiernie istotne, biorąc pod uwagę doświadczenia ciężkich miesięcy po odzyskaniu niepodległości, gdy w gminie Jeziorna zabrakło nawet jej, co uniemożliwiało wypiek chleba.
Po głośnym strajku 1926 r. dokonano eksmisji RSS z terenu fabryki, a także prowadzonych przez nich w Mirkowie sklepów. RSS znalazła swą siedzibę w filii w Jeziornie Oborskiej, czyli dawnej „Pomocy” oraz w Domu Ludowym, który przeniósł się wówczas do młyna spółdzielczego w Jeziornie. Okres ten wspominano następująco: „Życie partyjne skupiało się teraz w spółdzielni, która została przy jednym sklepie i MŁYNIE, a i ten trzeba było w końcu sprzedać by pokryć między innymi zobowiązanie zaciągnięte w Społem na podtrzymanie strajku”. Stało się to w 1936 roku, a jego nowym nabywcą był Adolf Terlikowski. RSS pozostał wówczas jedynie jeden sklep spożywczy.
Adolf Terlikowski dobudował do młyna budynek socjalny, w którym pracownicy mogli się umyć oraz pralnię, stajnię, wozownię i skład koksu. W 1936 r. prawdopodobnie zlikwidowano odnogę kolejową, podczas przekładania torów kolejki z 800 mm na 1000 mm. Młyn był najdłużej działającym w gminie Jeziorna, bowiem przetrwał aż do lat osiemdziesiątych XX wieku i pamięta go jeszcze wiele osób. Wówczas był jednak już młynem elektrycznym.
Dzisiejszy wjazd na teren dawnego młyna nie ma już tyle uroku.
Obecnie w tych stronach nie ma już żadnego czynnego młyna.
Źródła:
Akta gminy Jeziorna
oryginalną dyskusję prowadzoną na temat młyna można znaleźć w tym miejscu
http://www.kolejkamarecka.pun.pl/viewtopic.php?id=2775
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
