W okresie PRLu państwo próbowało zorganizować swoim obywatelom całe życie. Projektowało się wówczas kompleksowo – całe osiedla (a nieraz i całe miasta), wielkie zakłady produkcyjne, gospodarstwa rolne, ośrodki zdrowia, ośrodki wypoczynkowe czy choćby ogródki działkowe. W czasie wolnym od pracy należało ludowi pracującemu dać miejsce zorganizowanego wypoczynku. W wielkich zespołach miejskich z racji ograniczonej przestrzeni starano się lokalizować ośrodki wypoczynku poza miastem, jednak z dobrą komunikacją miejską typu pociąg/autobus aby czas maksymalnej podróży nie przekraczał godziny jazdy. W południowych okolicach stolicy w pierwszej kolejności powstał na terenie dawnego pola golfowego Ośrodek Wczasów w Powsinie. Pewne próby organizacji większego ośrodka wodnego typu sztuczny zalew zlokalizowanego na południe od Warszawy czyniono w latach 50-tych kilkukrotnie – wpierw miał się znajdować w Powsinie, później w Czersku a przez wiele późniejszych lat temat ten wracał również dla samego Konstancina – o czym wkrótce napiszę w oddzielnym wpisie. Ostatecznie wytypowano miejsce które wymagało najmniejszej ingerencji w krajobraz czyli dawne stawy rybne w Żabieńcu na granicy z Zalesiem Górnym.
Ośrodek w Zalesiu Górnym powstał w 1961 roku jako sezonowy ośrodek wypoczynku świątecznego. Projektantami całego założenia był zespół złożony z architektów: K. Kozłowskiego (kierownik zespołu), E. Poszwy, J. Małachowicza, R. Chosińskiego, B. Eibel i Z. Życieńskiego.
Projekt ośrodka zakładał:
,,Ośrodek położony jest w odległości 25 km od Warszawy, na terenie o powierzchni 96 hektarów. Powierzchnia wody wynosi 10 ha o długości 1,2 km i powstała z przebudowy dawnych stawów rybnych. Pozostałą powierzchnię stanowią tereny zalesione. Jednoczesna pojemność ośrodka około 5000 osób (szczytowa 1200 osób). Na terenie leśnym znajduje się camping o powierzchni 2,6 ha i pojemności 120 łóżek w domkach turystycznych 2- i 4-osobowych. Przy wjeździe zlokalizowano parking dla pojazdów (15 autobusów, 50 samochodów i 250 motocykli). Centralnie umieszczono zespół administracyjno-gospodarczy. Także w tym rejonie znajduje się restauracja i kawiarnia (wydajność 4000 posiłków dziennie). Ośrodek posiada następujące urządzenia: basen kąpielowy (0,5 ha, 1400 osób), plaża trawiasta z terenami zabaw i brodzików dla dzieci (1,3 ha), kioski, pawilony szatni i przebieralni, pawilony higieniczno-sanitarne, przystań z hangarami i warsztatami, boisko siatkówki i koszykówki (w rejonie basenu), amfiteatr (300 miejsc) z estradą i kręgiem tanecznym. Całość wykonana w materiałach powszechnie stosowanych i o lekkiej konstrukcji (stal, drewno itp.)”
Główne wejście na teren ośrodka wraz z parkingiem znajdowało się przy przystanku kolejowym Zalesie Górne. Dziś może dziwić tak mała powierzchnia parkingu (obecnie parkujące samochody dosłownie rozjeżdżają okoliczny las), jednak w latach 60-tych mało kto miał samochód, a główny ruch do ośrodka miała przejąć kolej. W połowie drogi do stawów umieszczono zespół administracyjno-gospodarczy oraz kawiarnię a kawałek dalej na wysokiej wydmie zlokalizowano restaurację zapewniając jej piękną panoramę na całą okolicę. Za budynkiem administracyjno-recepcyjnym w którym załatwiano wszelkie formalności związane z zakwaterowaniem znajdował się camping złożony z sezonowych domków turystycznych. Na terenie campingu znajdowała się łazienka oraz zadaszona kuchnia turystyczna w której można było przygotować proste posiłki a nieopodal leśne boiska sportowe. Przy samych stawach zlokalizowano przystań z hangarami do przechowywania sprzętu wodnego oraz warsztatami, toalety, pawilony szatni i przebieralni a także – w południowej części ośrodka – amfiteatr z przeznaczeniem na koncerty i potańcówki. Pomiędzy dwoma stawami przedzielonymi mostkiem ulokowano płytki basen wraz z brodzikami dla dzieci oraz boiska i sklepik. Jak wspominano w publikacjach z tego okresu: “przewidywana jest rozbudowa ośrodka do 240 ha przez włączenie terenów sąsiedniego Lasu Kabackiego”.
Obiekt funkcjonował w zbliżonej formie do początku XXI wieku, lecz jak większość obiektów tego typu nie był należycie konserwowany przez co popadał w coraz większą ruinę. Amfiteatr zarósł, domki campingowe zbutwiały i po pewnym czasie zmieniły swą funkcję z obiektów noclegowych na obiekty do zabaw w paintballa. Z czasem domki znajdujące się w północnej części ośrodka rozebrano. Ruiny budynku modernistycznie przeszklonej restauracji są dziś swego rodzaju nieformalnym skateparkiem a ogrodzona dalsza część wydmy służy za park linowy. Obecnie trwają prace nad uregulowaniem planu miejscowego ośrodka , w tym jego częściowe odlesienie (ma to ułatwić realizację planów inwestycyjnych prywatnego dzierżawcy). Nie sprzyja tu fakt jego własności – tereny należą do skarbu państwa, władają nimi Lasy Państwowe a dzierżawi starostwo (jakiś czas temu jego fragment starostwo wydzierżawiło prywatnemu inwestorowi który stara się tchnąć życie w to miejsce). Trudno powiedzieć jaka będzie dalsza przyszłość tego miejsca. W tym roku został otwarty nowy basen ze zjeżdżalniami wodnymi, od kilku lat funkcjonuje tu wakeboard, park linowy i strzelnica, gokarty, tzw wioska filmowa itp itd.. Niestety większość tak potrzebnych nowych inwestycji nie wpisuje się dobrze w okoliczny krajobraz a raczej przypomina skleconą tymczasowo śmieciową przestrzeń znaną tak dobrze znad polskiego morza. Sądząc jednak po ilości turystów przybywających do Zalesia w wakacyjne weekendy, spełnia swoją funkcję. Nie taki był jednak pierwotny zamysł projektantów ośrodka którzy starali się wpisać go krajobraz okolicznych lasów i stawów. Ale tak niestety projektuje się i modernizuje w całym kraju – po kawałku, bez całościowego myślenia. Dobre natomiast jest to, że coś się w tym miejscu zaczęło dziać, że są jakieś pomysły które ulegają realizacji. Mam tylko nadzieję że – tak jak dawniej – podejdzie się do tego kompleksowo i całość nabierze spójnej i przemyślanej formy i znów ośrodek ,,Wisła” stanie się lokalną perełką ściągającą turystów.
Postscriptum
W 2021 roku firma zarządzająca Ośrodkiem rozpoczęła nowe inwestycje – uprzątnięto teren po starych domkach kempingowych i rozpoczęto budowę nowych, dobrze wpisujących się w krajobraz. Dodatkowo spod grubej warstwy podszytu leśnego odsłonięto dawne boisko do piłki siatkowej. Obecnie prowadzone prace remontowe napawają optymizmem że ośrodek odzyska należącą się mu dawną świetność.
Więcej archiwalnych i współczesnych zdjęć z Ośrodka “Wisła” znajduje się w poniższej galerii:
Plan zagospodarowania basenu w Zalesiu - ok 1961 r (zbiory A.Zyszczyk)
Z wykształcenia technolog drewna, z zamiłowania fan architektury (w tym drewnianej) ze szczególnym uwzględnieniem gminy Konstancin-Jeziorna. Kolekcjoner regionaliów, jeden ze współautorów przewodnika ,,Kalejdoskop Konstancina”, od 2011 roku prowadzi facebookowy fanpege Konstancin-Jeziorna. Historia, Ludzie, Architektura. Od 2010 roku przygotowuje wystawy o lokalnej historii w ramach Festiwalu Otwarte Ogrody.