Biuletyn informacyjny nr 66

Wakacje dobiegają końca, tradycyjne podsumowanie wydarzeń okołohistorycznych obejmie jak zawsze 2 miesiące, bo rozmaite aktywności zazwyczaj zamierają, a w ich miejsce pojawiają się inne. Tym razem wydarzenia pozostawmy na koniec, bo wydaje mi się, że w te wakacje zdominowały je ciekawe odkrycia.

Drugim niezwykle ciekawym i pozornie podobnym odkryciem są pale, które rzeka odsłania od kilku lat na wysokości dawnej wsi Kopyty. Tym razem z uwagi na niski stan rzeki ukazało się ich dużo więcej. Drewniana konstrukcja znajduje się w Wiśle, mniej więcej w rejonie 488 KM biegu rzeki, około 1 km przed przeprawą promową w Gassach. Znajdująca się w rzece konstrukcja, jest niezwykle precyzyjnie umiejscowiona w rzece, pale zostały wbite z bardzo dużą dokładnością, poczynając od lewego i kończąc na prawym brzegu rzeki, w kilkunastu rzędach. Powstaje pytanie, jakiej budowli czy też konstrukcji są pozostałością?
Pierwsze, co się nasuwa, to drewniany most łączący dwa brzegi nadwiślańskiego Urzecza. Ale na kartach historii opisującej to miejsce nie zapisała się żadna wzmianka o działającym drewnianym moście. Kilometr w dół rzeki istniała przeprawa wiślana z Gassów – Kopyty do Przewozu (Karczew). O moście przed tymi miejscowościami praktycznie nic nie wiemy. Jeśli powstał, to mógł mieć najpewniej militarny charakter i zostać zbudowany w okresie którejś z wojen przetaczających się przez nadwiślańskie Urzecze.

Być może, tak jak w przypadku Góry Kalwarii, mogą to być pozostałości mostu saperskiego z I wojny światowej. Ale potwierdzenie tego wymaga badań, kwerendy w archiwach i poszukiwania wzmianki o takiej wojskowej przeprawie w tym miejscu. Z odnalezionego załącznika do raportu o budowie „mostu i dojazdów pod Karczewem nad Wisłą” wynikało, że budowa jest planowana w czasie I wojny światowej. Niestety w dokumentach nigdzie nie ma informacji, że Rosjanie rozpoczęli budowę. Być może powstała tylko część tej konstrukcji, a budowy mostu z powodu działań wojennych nie ukończono. Wedle części wspomnień most miał być wybudowany tu także około lat 40., ale na ten moment nie sposób stwierdzić, czy nie jest mylony z mostem pontonowym, jaki rozłożyły tu w 1945 roku wojska rosyjskie, a ten był w Gassach. Zagadkowe jest jaki byłby cel budowy mostu w środku pola, bez dróg dojazdowych i podjazdów.

Znacznie bardziej prawdopodobne wyjaśnienie historii pali w dnie rzeki w rejonie Gassów, wiąże się powodziami, jakie nawiedzały ten obszar. Praktycznie żyło się tu od powodzi do powodzi. Szczególnie groźne były powodzie zatorowe tworzące się w okresie zimowym. Ciągle szukano sposobów na ochronę przed tworzącym się lodem i zatorami. Jednym z nich było właśnie wbijanie w dno rzeki pali, których zadaniem było rozrywanie tafli lodowych, tak aby nie powstawał w danym miejscu zator lodowy i w konsekwencji niebezpieczna powódź. Zachowało się wiele opisów tych kataklizmów na nadwiślańskim Urzeczu, w tym także w rejonie Kopytów i Gassów. W 1785 r. w celu „utrzymania brzegów Wisły” w okolicach wsi Kopyty wbijano kafarem pale, które miały chronić okoliczne miejscowości przed zatorem. Wówczas, pod koniec XVIII w. 60 pali rozerwało płynący lód i uniemożliwiło powstanie zatoru. Niemniej siła naporu lodu była tak duża, że „połowę tych pali lody powyrywały y zabrały”. (O czym pisaliśmy tutaj: Zimowe zagrożenia) Czy do dzisiaj zachowały się te XVIII wieczne pale zbudowane z drewna z lasów wągrowieckich? Trudno to potwierdzić, ponieważ, jeszcze przez kolejne stulecia ten rejon nawiedzały katastrofalne powodzie zatorowe. Znany jest kolejny opis kataklizmu z lutego 1879 r. , kiedy to doszło do przerwania wału w Gassach i w konsekwencji zalana olbrzymiej ilości terenów aż po Habdzin.
Również w okresie międzywojennym, pod koniec lat 20-tych wystąpiła katastrofalna powódź zatorowa. Wówczas również postanowiono, że dla ochrony urzeczańskich miejscowości stworzyć ochronę z rzędów pali wbijanych w dno rzeki. W tym czasie powstała także straż pożarna w Gassach, być może przede wszystkim z konieczności ochrony przeciwpowodziowej. (tekst i ilustracje: Piotr Rytko)

W dniach 31 lipca – 4 sierpnia do Góry Kalwarii zawitało Centrum Archiwistyki Społecznej, wraz ze swoim mobilnym pawilonem. We współpracy z Górą Wspomnień, czyli górskim archiwum społecznym prowadzonym przez tutejszy Dom Kultury, zbierano zdjęcia, wspomnienia i opowieści, ze szczególnym uwzględnieniem wspomnień pracowników Horteksu i Polsportu. Zebrane skany zasilą zbiory tutejszego archiwum. Przedsięwzięciu towarzyszyły także spacery historyczne prowadzone przez dra Piotra Rytko.

Przez całe wakacje na terenie letniskowego Konstancina i Skolimowa prowadzono organizowane przez KDK spacery, odbywały się także prezentacje zbiorów z kolekcji planowanego Muzeum Konstancina. Prócz tego odbywały się spacery prowadzone przez prywatnych przewodników, odbyło się także oprowadzenie po osiedlu Mirków.

 

W czwartek do portu w Górze Kalwarii dopłynęła flotylla „Napędzanych Wisłą” – drewnianych statków wiślanych, których załogi zmierzały z Sandomierza do Warszawy celem uczczenia 81 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Co odnotowujemy, niech tradycja flisacka Urzecza nie ginie.

 9 lipca, z inicjatywy Towarzystwa  Miłośników Piękna i Zabytków Konstancina został wyczyszczony głaz pamiątkowy przy willi Świt Domu Stefana Żeromskiego. Fachowego oczyszczenia podjął się Pan Marcin Nowak, właściciel Zakładu Kamieniarskiego w Słomczynie. Głaz został oczyszczony przez niego nieodpłatnie.

Niestety sytuacja związana z willą „Świt” czyli domem Żeromskiego nadal nie ulega rozwiązaniu. Jeden z tutejszych posłów proponował spotkanie i dyskusję nad następującymi rozwiązaniami: