Opisując dzieje średniowiecznych Kabat wspomniano dziwną nazwę wsi wchodzącej w 1386 roku prócz Kabat i Powsina w skład posiadłości rodu Ciołków – Narty. Miejscowości takiej nie znajdziemy na mapie tych okolic, a powróci ona w kolejnych częściach opowieści o Kabatach, warto więc miejsce to zlokalizować.
Zacznijmy od nazwy, bowiem kojarzy się ona nam niesłusznie ze sportem zimowym. Tymczasem takie określenie na „latające deski” spopularyzowane zostało ponoć dopiero pod koniec XIX wieku przez taternika Mariusza Zaruskiego, który sięgnął po staropolskie określenie „łyżew drewnianych” znanych na Rusi. W Koronie określano tak rzemienie, którymi przywiązywano trzewiki do nóg. W średniowieczu było wszak inne znaczenie tego słowa, gdyż w 1437 roku posłużono się słowem Narti by opisać las, silva, quae quodammodo a locis adiacentibus differt, hoc loco fortasse vallis silvestris. I właśnie stąd poszła nazwa tej zaginionej miejscowości, zlokalizowanej nad Wisłą między Powsinem, Zawadami a Okrzeszynem. Las porastał ten teren dość obficie, czego świadectwem choćby lustracja z 1565 roku opisująca dębowy łęg pod Okrzeszynem, czy nazwa innej nieistniejącej wsi zlokalizowanej między Powsinem, Okrzeszynem a Bielawą – Lassy (Łazy).
Nad Wisłą, nieopodal ujścia Jeziorki.
Teren ten kolonizowany był niezbyt chętnie, bowiem wsie położone „na urzeczu” znajdowały się pod stałą groźbą powodzi wiosennej i świętojańskiej. Powodzie te podobnie jak w późniejszych czasach czyniły olbrzymie szkody, jak skarżyli się w 1431 roku dziedzice Milanowa, Wisła czyniła w olbrzymiej ilości szkody, podczas wylewów. Zmieniała również swe koryto, a jej ofiarą stała się wieś Narty, położona na kępie, wśród rozlewisk wiślanych. Wymieniona po raz pierwszy we wspomnianym 1386 roku, była uposażeniem fundowanej parafii w Powsinie w 1398 roku. Położona była bezpośrednio nad Wisłą, w XV wieku wskazano, iż znajdowała się bezpośrednio na wprost Miedzeszyna, z którym w 1425 roku Ciołkowie prowadzili spór o rozgraniczenie na Wiśle. W 1426 roku rozgraniczono je z Kabatami i Powsinem, ustawiając znaki graniczne. W 1442 roku znajdował się w nich nadrzeczny młyn, ich dzieje wciąż były związane z Kabatami i Powsinem, bowiem w 1472 roku wraz z Lisami stanowiły własność Stanisława Ciołka. W roku 1495 wspomniano ją jako miejscowość granicząca z inną zaginioną wsią Grabie, wraz z łęgami położoną na wyspie na Wiśle. W 1510 roku wskazano precyzyjnie jej ulokowanie, jako wieś graniczącą z dobrami Zawady i Miedzeszyn. W roku 1526 w archiwum skarbu koronnego opisano ją jako dającą owies zamiast czynszu pieniężnego. Rybak Wojciech Junek zamieszkały we wsi przyjął w tymże roku prawo miejskie Starej Warszawy. W tymże XVI wieku Narty położone na Kępie Narteckiej miały 3 łany osiadłe, były więc wsią wielkości Powsina. Jak widać Wisłą sprawiała, że zmieniały swe położenie, wskutek powodzi wędrując znad wiślanego brzegu na wyspę.
Co więc się stało, iż po Nartach nie pozostał ślad? Choć wybitny polski historyk Aleksander Gieysztor wiązał ich upadek z „Potopem”, pisząc iż Narty znikają po wojnie szwedzkiej, zniszczone zostały dużo wcześniej. Już w 1652 roku znajdujemy informację, iż wsie „Kępa et Narty deserta” – są opustoszałe. Ostatnią informację o ich zasiedleniu mamy z roku 1632, gdy wymieniono je w rozgraniczeniu ziem Okrzeszyna od Powsina. Z tamtego okresu zachowała się piękna ręcznie malowana mapa przechowywana w AGAD, z której precyzyjnym datowaniem historycy nie mogą sobie od lat poradzić. Powstała w XVII wieku, po roku 1600. Przedstawia teren między dwiema odnogami Wisły na wysokości Powsina i Okrzeszyna, z jednej strony rzeki oraz Miedzeszyna, Falenicy i Świdra z drugiej. Narty umiejscowione są na wyspie powstałej między starym i nowym korytem Wisły, obok Kopiec Zawadzki, będący punktem granicznym Zawad. Warto zwrócić uwagę, iż korytem wiślanym, „nowym”, wyraźnie powstałym podczas powodzi, jest późniejsza Wilanówka. Wisła będzie nim płynąć co najmniej do roku 1713, kiedy to kolejna gigantyczna powódź zmieni po raz kolejny oblicze Urzecza. I to właśnie powodzie stały się przyczyną zniszczenia Nart i częste w tym czasie zmiany koryta Wisły.
XVII wiek, opuszczone Narty na wprost Miedzeszyna i Falenicy. Warto zwrócić uwagę na “nowe” koryto Wisły, którym jest obecna Wilanówka, a także na ujście Jeziorki we wsi Lasy, identyfikowanej z Łazami.
Narty zniszczył więc zapomniany obecnie wylew wiślany, który sprawił, iż jak to na Urzeczu, rzeka popłynęła innym korytem. Choć po raz ostatni Narty wymienione były w roku 1661, były już wówczas „deserta” i wkrótce zniknęły całkowicie z dokumentów. Podobnie stało się w tym czasie z położoną nad Wisłą wsią Czarnowo, która przepadła w tym samym okresie, a po latach odrodziła się jako Siekierki. A co stało się z obszarem, gdzie znajdowała się wieś Narty? Przez kolejne lata był to teren zalewowy, miejsce wypasania bydła i pozyskiwania drzewa w dobrach wilanowskich, gdy Jan III Sobieskiego zakupił te ziemie wraz z Powsinem. Miejsce to z czasem zaczęto zwano Kępą Wilanowską. A w 1777 roku osiedli w tym miejscu olędrzy, nazywając swą wieś początkowo Kępą Zawadzką, zaś w 1831 roku Potoccy sprowadzili niemieckich kolonistów i powstała Kępa Latoszkowa.
Teren dawnych Nart w 1815 roku na mapie J. Malleta.
Do tego czasu Wisła zabrała już dawno wszelkie ślady po Nartach, podobnie zniknęły z ludzkiej pamięci.
Tekst powstał na podstawie kwerendy archiwalnej prowadzonej pod koniec 2019 roku na potrzeby projektu Państwowego Muzeum Archeologicznego “”Archeologia Wisły. Nieinwazyjne badania terenów zalewowych północnej części mikroregionu Urzecze”
Źródła i opracowania:
- AGAD, AGWil, Anteroria
- AGAD, Metryka Koronna
- IH PAN, Kartoteka Wolffa
- GIEYSZTOR Aleksander, Na południe od Warszawy przed połową XVII w. (w:) Dzieje Mokotowa, Warszawa 1972, ss. 17 – 31.
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
