Wielu osobom Kabaty kojarzą się obecnie z pierwszą stacją metra i osiedlem położonym w warszawskiej dzielnicy Ursynów. Nie wszyscy wiedzą, że inwestycje te powstały na gruntach istniejącej od ok. 700 lat wsi o tej nazwie, która choć obecnie w znacznej mierze zurbanizowana, niezmiennie zajmuje ten sam teren na skarpie wiślanej i u jej podnóża, między Lasem Kabackim a Parkiem Natolińskim.
Kabaty wraz z osadą i przynależnymi im gruntami ornymi i łąkami obejmowały obszar graniczący od wschodu z Powsinem w rejonie obecnych ulic Wiedeńskiej i Zapłocie, od południa z Lasem Kabackim, od zachodu ze wsią Moczydło, czyli do obecnych ulic Rybałtów i Stryjeńskich. Granica od północy biegła przy ulicy Przy Bażantarni i wzdłuż granicy Parku Natolińskiego. Dawniej włości kabackie graniczyły z gruntami wsi Wolica oraz Powsinek i obejmowały również teren, na którym w XVIII wieku powstał zespół pałacowo parkowy Bażantarnia-Natolin. Do tego również Leśnictwo Kabaty i kompleks leśny.
Kabaty w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Zbiory AGAD
Osada Kabaty była lokowana przy trakcie łączącym historyczne stolice Mazowsza: Płock i Czersk, niemalże dokładnie w połowie drogi między brodem na Potoku Służewskim w Służewie, a brodem na rzece Jeziorce w Jeziornie. Do dziś w Kabatach przetrwała dawna nazwa Gościniec na określenie starej drogi do Warszawy, nakładającej się w przybliżeniu na obecne ulice: Nowoursynowską, fragment Jana Rosoła, Relaksową i Trakt Leśny. Był to szlak handlowy i pocztowy biegnący na górnym tarasie skarpy, a jego późniejsza odnoga prowadziła przez Wilanów i Powsin. Gościniec był fragmentem jednego z najstarszych szlaków Europy, wiodącym od Hiszpanii, przez Francję, na Ruś Kijowską i dalej do Morza Czarnego.
Według „Słownika etymologicznego nazw geograficznych Polski” nazwa wsi Kabaty pochodzi od nazwiska Kabat i „oznaczała pierwotnie potomków Kabata, a następnie miejsce ich zamieszkania.” Słowo „kabat” w staropolszczyźnie oznaczało obcisły kaftan uszyty z sukna bądź ze skóry, rodzaj wierzchniego odzienia w formie krótkiej kurtki. Wyraz kabat używany był też na potoczne określenie więzienia. Dokładna data lokacji wsi Kabaty nie jest znana, ale można ją wiązać z działalnością gospodarczą rycerskiego rodu Ciołków, którzy nabyli te tereny w 1282 r. Wtedy komes Mikołaj z Ujazdowa herbu Ciołek kasztelan wiski przyłączył Powsin wraz z przyległymi terenami do swoich dóbr, poprzez zamianę z biskupem kujawskim Albierzem innych włości na Kujawach.
Przed gajówką w Kabatach, na tzw. “Gościńcu” czyli przedłużeniu Nowoursynowskiej. Mało kto wie, że droga z Kabat przez las do Powsina to pozostałość jednego z najstarszych handlowych szlaków Europy. Ze zb. autora.
Cabathy w ziemi warszawskiej – tak w roku 1386 po raz pierwszy zapisana została nazwa osady w spisanym po łacinie dokumencie, wystawionym przez księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Istniejąca już wtedy wieś, założona zwyczajowo na prawie polskim, otrzymała nowe prawo chełmińskie. Na jego mocy ówczesny właściciel Kabat, chorąży płocki Andrzej Ciołek z Ostrołęki (chodzi tu o Ostrołękę nad Pilicą w pobliżu Warki), otrzymał zwolnienie od kar sądowych i obowiązku straży w grodach książęcych oraz prawo łowów na wszelką zwierzynę, zaś mieszkańcy jego dóbr Kabat, Powsina i Nart w ziemi warszawskiej i Ostrołęki oraz Garwolina w ziemi czerskiej, uzyskali zwolnienie od prac przy wznoszeniu i naprawach grodów książęcych. Kabaty, podobnie jak pozostałe wsie, miały oddawać czynsz książęcy po 1 korcu owsa z 1 włóki osiadłej w dniu św. Marcina. Korzec była to miara objętościowa dla produktów sypkich o pojemności ok. 120 litrów, natomiast włóka chełmińska, równoważna z łanem, odpowiadała ok. 17 ha.
W tym samym roku, prawem chełmińskim objęty został również Czersk, ówczesna stolica Księstwa Mazowieckiego. Prawo chełmińskie oparte na prawie niemieckim wprowadzało instytucję sołtysa i dziedziczenie bez różnicy płci. Poddani mogli opuścić gospodarstwo, ale tylko po uregulowaniu wszelkich należności. Wprowadzało też system uprawy ziemi w formie trójpolówki. Grunt uprawny dzielono na trzy części, zwane niwy, z uprawą zbóż ozimych, roślin jarych i ugorem wykorzystywanym jako pastwisko dla zwierząt, które przy okazji użyźniały go. W kolejnych latach następowała rotacja i w ten sposób powstał płodozmian. Dziś to przestarzały anachronizm, ale wówczas była to nowość, która pozytywnie porządkowała przestrzeń gospodarczą wsi i znacząco podnosiła wydajność plonów.
Pomnik ks. Janusza I Starszego w Garwolinie, żródło: histrialomzy.pl
Pierwszy znany z kronik właściciel dóbr Kabaty, Andrzej Ciołek, piszący się najpierw z Ostrołęki, a potem również z Powsina, był człowiekiem ogromnej uczciwości. Pełnił kolejno godności chorążego płockiego, kasztelana czerskiego i wojewody mazowieckiego, które obejmowały dowództwo nad wojskiem, ale też funkcję sądowniczą. Wierny rycerskiemu etosowi stanął po stronie podsądnego niesłusznie skazanego na przepadek mienia, które przejąłby władca. Zraził tym panującego księcia Janusza i wzbudził niechęć dworu. Zmarł nagle w 1396 r., jak podejrzewano otruty, mając tylko ok. 40 lat. Nie był w to zapewne uwikłany książę, ponieważ synowie Andrzeja dalej służyli przy mazowieckim dworze. Żona Elżbieta, by ukoić żal po śmierci męża, uczcić go i upamiętnić, dwa lata później za zgodą synów ufundowała pierwszy kościół w Powsinie pod wezwaniem właśnie św. Andrzeja. Fakt, że świątynia powstała w Powsinie, a nie w posiadanej wcześniej Ostrołęce, świadczy, że Ciołkowie przenieśli się z okolic Warki w okolice Warszawy i tu założyli swoją siedzibę. Poprzez fundację kościoła zyskiwali prawo patronatu, a co za tym idzie większy prestiż.
Okolica Kabat na mapie Karola de Perthees, 1783 rok. Zb. AGAD.
Kabaty początkowo należały do parafii milanowskiej, obecnej wilanowskiej. W 1410 r., gdy w Powsinie została erygowana nowa parafia, początkowo nie zostały do niej przyłączone, ale oddawały jej połowę dziesięciny, czyli daniny z dziesiątej części plonów. Dopiero po 26 latach, w 1436 r. biskup poznański Stanisław Ciołek, syn Andrzeja i Elżbiety, ostatecznie włączył Kabaty do parafii powsińskiej, jednak jeszcze w 1603 r. połowę dziesięciny pobierał pleban milanowski.
Tekst stanowi obszerny fragment przygotowywanego do druku w “Roczniku Nadwiślańskiego Urzecza” artykułu o dziejach Kabat.
Bibliografia:
- “Encyklopedia miasta Warszawy”, Warszawa 1994
- Kanabus K., „Z dziejów rodu Ciołków, fundatorów kościoła i parafii w Powsinie” w: Rocznik Nadwiślańskiego Urzecza II, Czersk 2019
- Smoleńska B., „Przemiany struktury własności ziemskiej w okolicach Warszawy” w Rocznik Mazowiecki VIII , 1984
- Wolff A. Pacuski K., „Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Warszawskiej w średniowieczu”, Warszawa 2013
Absolwent Wydziału Nauk Humanistycznych SGGW. Od urodzenia mieszka w Kabatach. Mieszkaniec Nadwiślańskiego Urzecza z dziada pradziada, wieloletni współpracownik “Wiadomości Powsińskich”. Współautor albumu “Nasi Bohaterowie, Powstańcy1944 roku Warszawa, Wilanów, Powsin, Jeziorna, Konstancin”, Warszawa 2015.
