W gorącej przedwyborczej atmosferze przyjrzyjmy się wyborom, jakie przeprowadzono 26 stycznia 1919 r. w ówczesnej gminie Jeziorna, której teren zasadniczo identyczny był z obecną gminą Konstancin-Jeziorna, z wyłączeniem Skolimowa i Kawęczyna.
Wybory odbywały się w niecałe dwa miesiące po odzyskaniu niepodległości, odrodzona Polska nie miała jeszcze ściśle określonych granic, a atmosfera była iście rewolucyjna. Entuzjazm odzyskania niepodległości ulatniał się powoli w starciu z realiami powojennej rzeczywistości, w której panowały głód, nędza i bezrobocie. O tamtych dniach poczytać można w tekście „Cena wolności”. Same zresztą wybory były rewolucją, bowiem po raz pierwszy prawo wyborcze przyznano obu płciom. W gminie Jeziorna ponad połowę głosujących stanowiły więc kobiety. Głosować mógł każdy mieszkaniec gminy, który ukończył 21 lat. Nie mogli głosować wojskowi, choć pozwolono im kandydować, zabroniono natomiast kandydować urzędnikom państwowym. Wybory były powszechne, tajne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne. Obowiązywała zasada wspólnych list wyborczych, wskutek której głosowano na związki, stanowiące konsolidację komitetów i partii – robotniczych, włościańskich i narodowych. Za przygotowanie organizacji wyborów odpowiadała gmina Jeziorna. Nad porządkiem czuwać miało wojsko. Obowiązująca zasada związków wyborczych przyprawiła trudność wielu wyborcom, bowiem brakowało przejrzystego oznaczenia partii i komitetów, na co zwrócono uwagę już wówczas „bardzo wiele trudności nastręczało utożsamienie list partyjnych, (…) listy rzadko miały etykiety”. Sprawiało to choćby, iż ugrupowań reprezentujących listy włościańskie było kilka, a nie każdy wiedział, jaka partia się za nimi kryje.
Niestety nie zachowały się materiały pozwalające na odtworzenie przebiegu kampanii wyborczej. Na pewno organizowano wiece, a sylwetki kandydatów przedstawiano w prasie, drukowano liczne ulotki. Na terenie gminy starły się ze sobą ruchy robotnicze, ludowe oraz narodowe. W gminie działał jeden z najsilniejszych ośrodków robotniczych Mazowsza w postaci fabryki Papieru, więc już 29 listopada 1918 r. wybrano tu radę delegatów reprezentującą nie tylko papiernię, lecz również drugi zakład przemysłowy w postaci cegielni oborskiej oraz pracowników folwarku Obory i osad Jeziorna, Konstancina i Bielawy. W grudniu organizowano wiece, na których domagano się wypłaty pensji, dostępu do oświaty i pomocy lekarskiej. Duchowieństwo w powiecie warszawskim nawoływało do głosowania na listy katolicko-narodowe. Szczególnie intensywną działalność polityczną prowadzili działacze endecji. Jako, że gmina Jeziorna miała charakter przemysłowo-wiejski, wybór dokonywany był tu między interesem włościańskim, który przeważał i nieco mniejszą grupą robotniczą.
Wybory odnotowały najwyższą frekwencję w historii tych terenów, która dotąd nie została pobita, bowiem sięgnęła ona prawie 80%. Dla całego powiatu warszawskiego średnia wyniosła zresztą 73,79%. Jeziorna i sąsiednie gmina Wilanów oraz Nowo-Iwiczna znalazły się w grupie 3 gmin po lewej stronie Wisły gdzie frekwencja ta została przekroczona.
| Gmina | Liczba obwodów | Liczba uprawnionych | Liczba głosujących | % |
| Jeziorna | 3 | 3 476 | 2 718 | 78,19 |
Wyniki wyborów okazały się odzwierciedlać odzwierciedlając również społeczny układ gminy, głosy rozłożyły się między ugrupowania reprezentujące interesy włościan i robotników.
| Nazwa ugrupowania | Liczba głosów |
| Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy | 1 545 |
| Lista robotniczo-włościańska | 363 |
| PSL „Wyzwolenie” | 1 |
| PPS | 766 |
| Syjoniści | 8 |
| Żydowscy ludowcy | 30 |
Jak widać wysokie poparcie uzyskał PPS, rzecz jasna z uwagi na działalność środowisk robotniczych w papierni, co przełożyło się na 28,18 % wszystkich głosów i było jednym z najwyższych w powiecie warszawskim, gdzie zresztą PPS w skali kraju odnotował największe poparcie. Wybiegając nieco w przyszłość zauważyć należy, iż co ciekawe po wyodrębnieniu z gminy Jeziorna gminy Skolimów-Konstancin, także tam PPS notował relatywnie wysokie poparcie w granicach 10-20% przewyższające poparcie dla tego ugrupowania w skali kraju. Pozostałe wyniki ukazują nam wnikliwie, iż do roku 1990 niewiele się zmieniło, gmina pozostała w pierwszej kolejności ośrodkiem rolniczym, a w drugiej przemysłowym. Silne poparcie dla listy narodowo-ludowej także nie dziwi, choć w 1919 r. trudno stwierdzić na ile tożsame było ono ze świadomością programu endecji.
Poparcie dla organizacji żydowskich nie odzwierciedla liczby ludności na terenie gminy, bowiem sięgało ono w owym czasie kilkuset mieszkańców. To przede wszystkim oni znaleźli się w liczbie 20% nie głosujących, w szczególności kobiety, które ze względów religijnych do wyborów nie poszły.. Przy czym jak pisałem już wielokrotnie liczne przykłady świadczą o tym, iż w przypadku ludności żydowskiej czy niemieckiej (potomkowie olędrów) na terenie gminy narodowość nie była najważniejsza, w pierwszej kolejności identyfikowali się oni z odrodzoną Polską.
Pamiętać także należy o jednym, iż mamy komfort spoglądania na tamte dni z perspektywy znajomości późniejszych dziejów i utożsamiania partii komunistycznych czy narodowych z tym, co wydarzyło się później. Tymczasem w 1919 r. głosujący na ruchy robotnicze, ludowe i narodowe kierowali się chęcią poprawy swych losów, nie mając pojęcia co przyniesie im przyszłość, podobnie jak my obecnie.
Źródła i literatura:
- APW Oddz. Grodzisk Mazowiecki, Akta gminy Jeziorna
- DYMEK Benon, Z dziejów ruchu robotniczego w Jeziornie do 1939 r., (w:), Studia i materiały do dziejów Piaseczna i powiatu piaseczyńskiego, Warszawa 1973
- ZAŁĘCZNY Joanna, Powiat warszawski w latach II Rzeczypospolitych, Warszawa 2015
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
