Rzadko wspominamy o Żabieńcu. Paweł Komosa wspomniał o nim trzykrotnie tutaj, tutaj i tutaj, a ostatnio Adam Zyszczyk zaprezentował film z żabienieckiego “dyngusa”.
Żabieniec leży na południowy-wschód od Skolimowa i Chylic, może trochę na uboczu naszych zainteresowań, ale bądź co bądź należał do dóbr wilanowskich i należy mu się chwila uwagi.
Po zakończeniu wojen napoleońskich i upadku Księstwa Warszawskiego decyzją kongresu wiedeńskiego powstało Królestwo Polskie, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim. Władze rosyjskie podjęły decyzję o uporządkowaniu drożni na terenie Królestwa oraz wytyczeniu nowych dróg.
Portret Franciszka Ksawerego Christianiego (1772-1842), namalowany przez Józefa Sonntaga w 1822 r., w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Zdjęcie ze strony: gddkia.gov.pl
10 kwietnia 1819 r. – 200 lat temu – Franciszek Ksawery Christiani (1772-1842) ukazem carskim, został mianowany Dyrektorem Dyrekcji Jeneralnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego. To właśnie jemu zawdzięczamy rozwój traktów bitych w Królestwie Polskim. Stworzona od podstaw i kierowana przez niego Dyrekcja Jeneralna wytyczyła nowe przebiegi traktów, a z wielu z nich, wielokrotnie przebudowanych, wciąż korzystamy. W 1842 r. było już 2000 km dróg bitych, a służba drogowa liczyła ponad 800 wykwalifikowanych pracowników technicznych. Za czasów Christianiego nastąpiło wiele zmian, uregulowań i standaryzacji, np. przy traktach budowano zajazdy, umożliwiające zmianę koni, zaspokojenie głodu lub nocleg. Wprowadzono również słupki milowe, w niebezpiecznych miejscach stawiano barierki, a każdą miejscowość oznaczono na wjeździe tablicą z nazwą.
W 1819 r. w Górze (Kalwarii) powstał garnizon wojsk carskich (artyleria). W związku z tym podjęto decyzję o wytyczeniu nowego traktu idącego na południe od Warszawy. Realizacja tej inwestycji nastąpiła w latach następnych. Powstała ona według najnowszych osiągnięć inżynieryjnych, została ubita i utwardzona. Wiodła prostą linią ze Służewca przez Piaseczno do Góry Kalwarii, a następnie do Puław i Lublina.
Dotychczasowe dwa szlaki komunikacyjne z Warszawy przez Jeziornę do Czerska i z Warszawy przez Piaseczno do Warki z odgałęzieniem do Czerska traciły na znaczeniu i stawały się pomału drogami lokalnymi.
W 1835 r. zakończono roboty drogowe na nowym trakcie. W tym też momencie nastąpiło naruszenie stabilności dochodów właścicieli dóbr wilanowskich. Do tej pory szlak do Góry Kalwarii i Warki przebiegał przez tereny wsi Żabieniec i tutaj było pobierane myto przy żabienieckiej karczmie (istniejącej od połowy XVIII w.) dające dochód właścicielom dóbr wilanowskich. Poprowadzenie nowej drogi spowodowało, że punkt poboru opłat stracił klientów, którzy jechali nowym, rządowym traktem.
Taryfa mostowego czwartej klasy – opłata postanowiona od mostu na rzece Jeziorce we wsi Żabieńcu, 1821 r.
W tej sytuacji w połowie 1835 r. właściciel zaczął zabiegać o to, by mógł postawić szlaban na nowym trakcie i pobierać należne mu opłaty. Szczególnie, że nowa droga biegła także przez tereny wsi Żabieniec. Skierowane w sierpniu 1835 r. pismo do Komisarza Obwodu Warszawskiego w sprawie wydania decyzji o przeniesieniu szlabanu na nowy trakt z taryfą mostowego spotkał się z negatywną opinią. Jak stwierdzono “Dziedzic dóbr Wilanowskich bynajmniej nie przykładał się do nakładów pieniężnych wybudowania drogi bitej i wystawienia mostu na gruntach Żabieniec […] przeto też nie ma z tego tytułu do żądania aby mu przeniesienie szlabanu i taryfy na trakt bity całkowicie funduszem rządowym zbudowany dozwolonym być mogło“.
Rządca dóbr wilanowskich wniósł w tej sprawie rekurs [odwołanie] do Prześwietnej Komisji Województwa Mazowieckiego. W piśmie zaznaczał, że “Dziedzic Dóbr Wilanowskich z przyległościami na mocy poniżej wymienić się mających Praw posiada taryfę mostowego w wsi Żabieńcu na dawnym trakcie od Piaseczna do Góry i Warki prowadzącym, znacznym kosztem i nakładem groble i mosty utrzymując. Trakt ten z powodu obrucenia go innym punktem przez wyprowadzone nowe szosse gruntami jednak żabienieckimi, pozostał na boku przez co żadnego dla posiadacza taryfy nie przynosi już dotąd dochodu.”
Plan przedstawia stary szlak na Czersk i Warkę (linia idąca w górę) i nowy trakt (linia prosta na dole). Z prawej strony Piaseczno (dolny prawy róg). W górnym lewym rogu widać miejsce pobierania taryfy przy karczmie. Na górnym i dolnym trakcie widoczne po trzy mosty. Na nowym trakcie zaznaczone miejsce trzech słupów drogowych.
Jednocześnie zobowiązał się do remontu i utrzymania w dobrym stanie mostów na nowym trakcie (trzy) jak to czynił do tej pory na starym trakcie (trzy). Przy tym rządca dóbr wilanowskich Aleksandra ks. Potockiego powoływał się na “Konstytucję z roku 1764 opłatę mostowego i grobelnego stanowiącej; Lustrację ze strony Rządu w 1764 r. odbytej przez którą prawo wolnego poboru mostowego i grobelnego we wsi Żabieniec postanowionym zostało; Taryfę przez Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Policji wydaną w 1821 r.; Dowód zaprzysiężonego w 1789 r. dochodu z grobelnego i mostowego do ofiary 10 grosza opłaconej; Planu sytuacyjnego odległości traktu nowego od starego.”
W odpowiedzi na pismo rządcy Komisja 18/30 grudnia 1835 r. stwierdziła, że “prośba rządcy dóbr Wilanowa względem przeniesienia szlabanu i taryfy do poboru mostowego na trakt bity kosztem Rządu zbudowany skutku otrzymać nie może“. Następne odwołanie nie przyniosły też zamierzonego skutku. Ukazem Najwyższym z 14 maja 1838 r. zniesiono w Królestwie opłatę drogową.
źródło: AGAD, AGW zesp. 342/VI
O innych drogach możecie przeczytać w tekstach Pawła Komosy: O drodze Królów tu, o Drodze ku Jeziorze tu
Historyk wojskowości i starożytności, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik wydawnictw książkowych (m. in. kierownik redakcji historii działu encyklopedii i słowników PWN), prasowych, ostatnio pracownik naukowy Wojskowego Biura Badań Historycznych, w latach 1981-89 redaktor, wydawca, wykładowca i aktywny działacz podziemia solidarnościowego. Od ćwierć wieku mieszkaniec Skolimowa, prowadzący Konstanciński Klub Historyczny.
