Ponad sto lat temu Stany Zjednoczone Ameryki nie tylko uznały polską państwowość za warunek pokojowego ładu w Europie, ale także udzieliły pomocy humanitarnej w wysokości około 200 milionów dolarów. W lutym 1926 r. narodził się pomysł Amerykańsko-Polskiej Izby Przemysłowo Handlowej, aby stworzyć dziękczynną kartę skierowaną do narodu amerykańskiego, tzw. „adres”. Pomysł został zaakceptowany przez społeczeństwo polskie. Od kwietnia do początku lipca 1926 r. zbierano podpisy w instytucjach, zakładach, towarzystwach, szkołach. Do dnia Niepodległości Stanów Zjednoczonych, 4 lipca, zostało zebrane 5,5 miliona podpisów (blisko 20 % ludności kraju w 1926 r.) pod “Deklaracją Podziwu i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych”.
Wystąpienie dr. Leopolda Kotnowskiego przed polskim rządem i ministrem pełnomocnym Stanów Zjednoczonych Ameryki w Polsce Johnem B. Stetsonem, Jr. (z prawej na pierwszym planie) na temat projektu. Widać rozłożone woluminy “Deklaracji”, 4 lipca 1926 r. Zbiory Stetson Family Collection, Stetson University za: crackerpilgrim.com
Delegacja Rzeczpospolitej Polskiej na czele z dr Leopoldem Kotnowskim, prezesem Amerykańsko-Polskiej Izby Handlowo-Przemysłowej a jednocześnie przewodniczącym Komitetu Obchodu 150-lecia Niepodległości Stanów Zjednoczonych, zawiozła 111 tomów “Deklaracji” (ok. 30 tysięcy stron i wiele grafik wybitnych polskich plastyków) do Waszyngtonu i złożyła je na ręce prezydenta Calvina Coolidg’a podczas ceremonii w Białym Domu 14 października 1926 r. Do księgi dołączono złoty medal z napisem „Polska Stanom Zjednoczonym, 1776-1926”. Woluminy jeszcze tego samego roku trafiły do działu manuskryptów Biblioteki Kongresu.
Wspólna fotografia z momentu przekazania “Deklaracji”. Od lewej: prezes dr Leopold Kotnowski, prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Calvin Coolidge, były minister przemysłu i handlu profesor Jerzy Iwanowski, minister pełnomocny i poseł nadzwyczajny RP w Waszyngtonie Jan Ciechanowski, 14 października 1926 r.
Księgi zniknęły z pamięci Polaków i Amerykanów na ponad 60 lat. W połowie lat 90. kolekcję przypomnieli mający polskie korzenie pracownicy Biblioteki Kongresu. Zdigitalizowano wtedy pierwsze 13 tomów. W latach 2015-2017 zdigitalizowano pozostałe 98 tomów “Deklaracji”.
Sahr Conway-Lanz, historyk z Biblioteki Kongresu prezentuje jeden z tomów “Deklaracji” (województwo lubelskie), 2017 r. Fot. Katherine Frey “The Washington Post”
Wśród tych tysięcy kart znajdujemy pięć, które są związane ze szkolnictwem na naszych terenach. Dotyczy to szkół w Chylicach, Jeziornie Oborskiej i Bielawie.
Tom 109 “Deklaracji”, w kolejności: karta 89, 151, 152, 179, 180.
Więcej kart możecie zobaczyć na stronie polska1926.pl
Historyk wojskowości i starożytności, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik wydawnictw książkowych (m. in. kierownik redakcji historii działu encyklopedii i słowników PWN), prasowych, ostatnio pracownik naukowy Wojskowego Biura Badań Historycznych, w latach 1981-89 redaktor, wydawca, wykładowca i aktywny działacz podziemia solidarnościowego. Od ćwierć wieku mieszkaniec Skolimowa, prowadzący Konstanciński Klub Historyczny.
