Ktokolwiek interesował się dziejami olędrów w tych stronach praktycznie od razu natrafiał na informacje o Kępie Zawadowskiej. Pozornie wiemy o niej najwięcej, znamy jej historię począwszy od założenia wsi do końca historii potomków olęderskich osadników, tym bardziej tragicznej, iż piętno na niej odcisnął hitlerowski nacjonalizm. Historia wydarzeń II Wojny Światowej i okrucieństw jakich dopuścili się niektórzy z osadników w Kępie Zawadowskiej i Latoszkowej oraz Akcji „Wilanów”, przeprowadzonej przez AK jako odwet za zamordowanie żołnierzy „Baszty” jest często wspominana i z nią kojarzone są dzieje obu olęderskich wsi. My jednak wróćmy do czasów, gdy nacjonalizmy jeszcze nie istniały, a narody dopiero się kształtowały i do początków Kępy Zawadowskiej.
1953. Mostek nad Wilanówką pomiędzy Kępą Zawadzką i Latoszkową, widok w kierunku tej ostatniej. Stolica”, Nr 49 (311), 6 grudnia 1953 r
Bowiem tylko pozornie wydaje nam się, że wiemy o niej wszystko. W każdym opracowaniu przeczytać możemy, iż zaczyna się ona w roku 1819, kiedy Potoccy osadzili nieopodal Zawad olędrów. Z roku tego pochodzi kontrakt osadniczy, o którym wzmiankę odnalazł Jan Kazimierczak, zasłużony dla dziejów Wilanowa i okolic, pedagog i twórca tamtejszego liceum, autor licznych opracowań z dziejów Wilanowa i Powsina, a przede wszystkim opracowania o olędrach z Kępy Zawadowskiej wydanego w roku 1964. Niezwykle cenny artykuł w kilku punktach zawiera ustalenia, które po latach można już sprostować. Jednym z nich jest rok założenia Kępy Zawadowskiej, bowiem jak to bywa zwykle w historii, wielu rzeczy ustalonych przez jednego badacza nikt już nie weryfikuje, stąd też data 1819 roku od pół wieku powtarzana jest w poważnych opracowaniach, także przez warsawianistów i powszechnie przyjmuje się, że dzieje olędrów w dobrach wilanowskich zaczynają się w roku 1819, jak łatwo to prześledzić choćby na stronie wikipedii.
1953. Wilanówka. 1953. Stolica”, Nr 49 (311), 6 grudnia 1953 r
Tymczasem Kępę Zawadowską założono w roku 1777. W aktach sądowych pochodzących z czasów panowania pruskiego (1795-1806) zachował się odpis kontraktu zawartego przez przedstawiciela Izabeli Lubomirskiej z osadnikami Kępy Zawadowskiey. Jak zawsze ziemię dla nich odmierzył geometra, zabudowania osadnicy mieli wznosić na własny koszt, zabroniono im korzystać z należącego do dworu drewna, zarówno na potrzeby budowy jak i opału. Tradycyjnie dla Urzecza opisano szczegółowo możliwe przypadki zmniejszenia czynszu w przypadku wylewów Wisły i powodzi. Pozostałe punkty są analogiczne dla innych kontraktów zawieranych z olędrami: dwór zapewniał olędrom opiekę, nakładał na nich obowiązek picia trunków wyłącznie w lokalnej karczmie oraz informowania dworu w przypadku znalezienia zastępcy i chęci sprzedania mu gruntu z zabudowaniami. Kontrakt zawarty został na lat 40. Nie znamy niestety nazwisk pierwszych olędrów podpisujących umowę, jednakże już w roku 1780 mamy pierwsze zapisy w księgach metrykalnych parafii w Wilanowie poświadczające obecność olędrów. Począwszy od roku 1783 zapisy dotyczące urodzeń są coraz częstsze, a nazwiska takie jak Krygier, Milch czy Szulc świadczą nam o pochodzeniu kolonistów.
Budynek olęderskich kolonistów rozebrany w roku 1998. Za holland.org
W pierwszym okresie swojego istnienia wieś zmieniła nazwę. Zapisy w metrykach ustępują miejsca określeniu Kępa Zawadzka (Zawadska). I pod taką nazwą funkcjonować będzie przez kolejne lata. Bo wieś będzie istnieć przez cały czas o czym świadczą liczne zapisy w metrykach. Możemy ją dostrzec na mapie nakreślonej w epoce napoleońskiej, około roku 1815. Oryginalny kontrakt upłynął w roku 1817. Nie mamy informacji czy został przedłużony, bowiem jak wspomniano informacje o zawarciu kolejnego pochodzą z roku 1819. Ten kontrakt się nie zachował, powołują się na niego spisujący umowę w roku 1824. Byli to między innymi Karol Górski, Wulhelm Liedke czy Michał Jezierski, którzy jak sądzono przybyli wówczas do dóbr wilanowskich i rozpoczęli kolonizację olęderską. Jednakże wszyscy trzej występują w metrykach już w 1818 roku jako wieloletni mieszkańcy Kępy Zawadzkiej, z kolei Jakub Ikiert i Krystian Weis wymienieni w tym samym kontrakcie w metrykach wilanowskich pojawiają się w roku 1817, również jako mieszkańcy Kępy Zawadzkiej.
Trudno stwierdzić, czy w czasie gdy upływał 40 okres pierwotnej dzierżawy w roku 1817 nie zawarto kolejnego kontraktu, czy też się on nie zachował. Kontrakty z roku 1819 i 1823 także się nie zachowały, dopiero kontrakt zawarty w roku 1824 i potwierdzony w roku 1832 przetrwał do naszych czasów. Jednak zapisy w księgach metrykalnych jak i zachowana mapa podziału gruntów w roku 1831 wyraźnie mówią nam, iż wieś Kępa Zawadzka istniała od dawna, być może koloniści zabiegali o ziemie w nowym miejscu, bowiem przy jej granicach wymierzono nowe grunty. Kontrakt zawarty w listopadzie 1824 r., mówił o 40 letniej dzierżawie gruntów, które jeszcze nie wymierzone, mieli osadnicy oczyszczać z krzaków i zarośli. W 1832 r. umowę potwierdzono, zobowiązując olędrów do wystawienia w ciągu 4 lat, w miejscach dogodnych, budynków mieszkalnych i gospodarczych. Jak wynika ze wspomnianej w roku 1831 we wsi byłą już szkoła, założono cmentarz.
Mapa kwatermistrzostwa ok. 1838. Prócz Kępy Zawadskiej widoczne założone w roku 1832 Kępa Latoszkowa i Kępa Nadwiślańska
Przy okazji zawierania kontraktu z roku 1832 zmieniono nazwę wsi. Jak mówił artykuł 10: „Artykuł 18 kontraktu orzeka, iż „osada kolonii w przedmiocie będącej mieć będzie nazwisko Kępy Zawadowskiej.”. Nazwa przyjmowała się powoli w ciągu kolejnej dekady. Na mapie Kwatermistrzostwa do której pomiary wykonywano w latach trzydziestych widnieje jeszcze jako Kępa Zawadzka, podobnie w metrykach. Dopiero w latach czterdziestych duchowni z Wilanowa zaczną używać przymiotnika „Zawadowska”.
Historia wsi nie zaczęła się więc w 1819. Podobnie jak w przypadku pozostałych wsi olęderskich na Urzeczu założono ją w latach siedemdziesiątych XVIII wieku.
Źródła:
- ASC Wilanów
- AGAD, AGWil
- KAZIMIERCZAK Jan, Kępa Zawadowska – wieś olendrów w granicach Warszawy (1819-1944), Rocznik Warszawski, t. V, 1964, s. 235-256.
Redaktor naczelny portalu, z wykształcenia historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzinnie związany od wielu pokoleń z Nadwiślańskim Urzeczem, badacz regionu i dziejów lokalnych, autor publikacji oraz artykułów w tym zakresie.
