“Dworek Marysinek” w Chylicach

W cyklu “Konstancińskie i skolimowskie wille i ich właściciele” opowiemy dzisiaj o willi “Dworek Marysinek”. Wszyscy znają wille Konstancina, o nich się pisze i mówi. Mniej wspomina się wille skolimowskie. A Chylice… kto o nich pamięta.

Józef Kalasanty Napoleon Czerwiński (1870-1940) jeden z warszawskich architektów i budowniczych w 1903 r. poślubił Mariannę Pietrzykowską (1871-1952). Miał z nią dziesięcioro dzieci (czterech synów i sześć córek). Zrozumiałe, że tak duża rodzina w okresie letnim spędzała czas na letniskach. Często w podpiaseczyńskim Żabieńcu. Uciążliwość wynajmu, nie zawsze warunki odpowiadające powiększającej się rodzinie spowodowały, że postanowili sami postawić dom, który spełniałby ich oczekiwania. Znając okolice na południe od Warszawy małżeństwo postanowiło zakupić tutaj ziemię i postawić własny dom. Nie byli w tym odosobnieni, bowiem wielu mieszkańców Warszawy w tym i miejscowych architektów miało swoje wille w podwarszawskich miejscowościach letniskowych.

W 1910 r. Czerwińscy zakupili w Chylicach kilka działek od Wandy Wiśniewskiej, mieszczących się w kwartale G (obszar  ograniczony dzisiaj ulicami Broniewskiego, Grodzką, Długą). Były to działki o numerach 136/G24, 137/G22 (obie zapisane na Józefa), 138/G20 (zapisana na najstarszą córkę Marię), 139/G18 (zapisana na najstarszego syna Edwarda).

W następnym roku małżeństwo zaczęło budowę willi według projektu własnego Czerwińskiego. Od 1912 r. małżonkowie mogli już z dziećmi pomieszkiwać (mieli mieszkanie także w Warszawie) w „Dworku Marysinek” (nazwa od imienia żony). Budynek został postawiony w północno-zachodnim narożniku kupionego terenu (działka 136/G24), u zbiegu dzisiejszych ulic Broniewskiego i Grodzkiej. Willa została zaprojektowana – jak to określił architekt dr Piotr Kilanowski – jako “wczesnomodernistyczna, utrzymana w duchu silnie przetworzonego i formalnie uproszczonego neobaroku”. Na parterze postawiono obszerną werandę. Charakter budynku podkreślały ustawione tu kolumny (zbliżone do stylu doryckiego). W głębi działki postawiono także tzw. domek ogrodnika.

Dom pełnił funkcję letniego siedliska rodziny Czerwińskich. Spędzali tu większość wolnego czasu, to tu odwiedzała ich rodzina córek: Marii zamężnej za urzędnikiem Stefanem Wojciechem Goldmanem, Wandy Barbary zamężnej za urzędnikiem Janem Tadeuszem Erdmanem i Magdaleny Elżbiety zamężnej za handlowcem Janem Walerym Krukiem. Wpadali tutaj znajomi i klienci uznanego architekta. Z kolei córka Irena Czerwińska-Chmielewska i mężem Tadeuszem zamieszkała na działce u zbiegu ulic Grodzkiej i Długiej (działka 139/G18). Postawiono tu willę na przełomie 1929 i 1930 r.

Z czasem dla będącego już w podeszłym wieku małżeństwa, dojazd do Chylic był coraz bardziej uciążliwy. Usamodzielniły się także dzieci. W tej sytuacji małżeństwo podjęło decyzję o sprzedaży posiadłości. Działka 138/G20 została sprzedana Mieczysławowi Orłowskiemu, który postawił tu dom w 1936 r. Posesja następnie przeszła w posiadanie Katarzyny Guterman. Działkę z “Dworkiem Marysinek” w 1937 r. kupiło małżeństwo Prüfferów: Helena z Wiśniewskich (1869-1953) i Józef (1852-1941), inżynier kolejowy. Willę po śmierci męża Helena Prüffer sprzedała Lucynie Wolskiej. W 1945 r. jest ona wymieniana jako jej właścicielka. „Dworek Marysinek” przetrwał działania wojenne.

Po wojnie willę zaadaptowano na wielorodzinny budynek komunalny (zresztą jak wiele innych w okolicy). Dom poddano różnym przeróbkom i remontom. Zabudowano dawną werandę. Dom tracił kolejno piece kaflowe, stolarkę okienną i drzwiową, zmieniono wygląd dachu i kominów. Ale dom stoi do dziś i jest jedną z niewielu prac Józefa Napoleona Czerwińskiego, które przetrwały zawieruchę wojenną.

Opis architektoniczny “Dworku Marysinek” można znaleźć w przytoczonym niżej artykule dr. Piotra Kilanowskiego. Tam też zawodowy życiorys Józefa Napoleona Czerwińskiego.

Dziękuję Panu dr. Piotrowi Kilanowskiemu za wyrażenie zgody na wykorzystanie jego materiału ikonograficznego.

Aneks:

Józef Napoleon Czerwiński nie dożył momentu kiedy w prasie warszawskiej ukazały się pierwsze informacje o zbrodni katyńskiej. Zmarł  21 stycznia 1940 r. Nie dowiedział się o śmierci najmłodszego syna oraz zięcia na “nieludzkiej ziemi”.

Syn Józefa ppor. piech. rez. Napoleon Eugeniusz urodził się 1 czerwca 1911 r. w Warszawie. Młodość spędził w Chylicach. Uczęszczał do Gimnazjum Męskiego W. Giżyckiego w Warszawie, które ukończył w 1932 r. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie (1933) i Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. Został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem w dniu 1 stycznia 1935 r. Przydzielony został do 76 Lidzkiego Pułku Piechoty im. Ludwika Narbutta stacjonującego w Grodnie. Tu odbywał ćwiczenia rezerwy jako dowódca plutonu ciężkich karabinów maszynowych. W kampanii wrześniowej dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku, został zamordowany w Charkowie w kwietniu 1940 r.

Zięć Józefa por. rez. art. Stefan Wojciech Goldman, syn Franciszka i Bronisławy z Zielińskich, urodził się 18 grudnia 1898 r. w Warszawie. Od 1918 r. służył w Wojsku Polskim, walczył w szeregach 7 pułku artylerii polowej. W okresie 15.VIII-11.XI. 1920 r. uczestniczył w 2 kursie rezerwowym Szkoły Podchorążych Artylerii w Poznaniu (81 lokata). Został przydzielony do 1 pułku artylerii ciężkiej, następnie do 3 pułku artylerii ciężkiej (1929). W 1920 r. miał zaliczone 4 semestry Politechniki Warszawskiej. Został awansowany na stopień ppor. 1 grudnia 1920 r. (70 lokata), na por. 19 marca 1939 r. W kampanii wrześniowej 1939 r. był oficerem ogniowym 1 baterii 1 dywizjonu artylerii ciężkiej 1 Dywizji Piechoty. W okresie pokojowym był urzędnikiem Banku Związku Spółek Zarobkowych w Warszawie. Dostał się do niewoli sowieckiej, przebywał w obozie w Starobielsku. Został zamordowany w Charkowie w kwietniu 1940 r.

Opracowano na podstawie artykułu Piotra Kilanowskiego, Willa Józefa Napoleona i Marii Czerwińskich w Chylicach pod Warszawą w: "Spotkania z zabytkami" nr 9-10 z 2020 r. Zostały wykorzystane także materiały znajdujące się w Archiwum Państwowym w Warszawie oddział w Grodzisku Mazowieckim oraz informacje genealogiczne głównie  z Wielkiej Genealogii  Minakowskiego.