W Górze Kalwarii przy Pijarskiej 10 znajduje się dawny Dwór Cadyka (Dwór Alterów) oraz Dom Modlitwy Chasydów z Ger, który stanowił ruch religijny pod przywództwem cadyka. Dynastię cadyków z Góry Kalwarii zapoczątkował Icchak Meir Rothenberg Alter (1799-1866), który był uczniem największych ówczesnych cadyków, m.in. Izraela Hapsteina z Kozienic, Symchy Bunema z Przysuchy oraz Menachema Mendla z Kocka. Alter cieszył się dużą popularnością wśród Żydów Warszawy, przez swoich współwyznawców traktowany był jako autorytet, wielu z nich zwracało się do niego ze swoimi bieżącymi problemami. Icchak Alter znany był jako Gerer Rebe, czyli Rabi z Góry Kalwarii. Nazywano go również Mądry RIM (RIM skrót od Rabi Icchak Meir), a nieco później jako Chiduszej Ha-RIM, od nazwy jego dzieła Nowej Interpretacji Rabiego Icchaka Meira. W 1859 r. przeniósł on swoją siedzibę z Warszawy do Góry Kalwarii, gdzie zbudowano murowaną kamienicę określaną jako Dwór Cadyka lub też Dwór Alterów. Po jego śmierci na czele Chasydów z Ger stanął na kolejne 4 lata rabbi Chanoch z Aleksandrowa Łódzkiego. Po nim przywództwo przejął wnuk pierwszego cadyka, Juda Arie Lejb Atler (1847-1905), niezwykle poważany i odwiedzany w Górze Kalwarii przez tysiące chasydów.
Cadyk Abraham Mordehaj Alter, czwarty rebe z Ger. Zbiory ŻIH.
Żydowskim pielgrzymom dotarcie do Ger ułatwiała wybudowana wówczas wąskotorowa Kolejka Grójecka z Warszawy, zwana rebbes kolejke. W 1903 r. za sprawą cadyka wybudowany został Dom Modlitwy – Beit Midrasz. Po śmierci Judy Ariego Lejba Altera w 1905 r., cadykiem został jego syn Abraham Mordechaj (1866-1948), który skupił wokół siebie ponad 100 tysięcy współwyznawców. Przybywali oni na Dwór Cadyka szczególnie licznie podczas żydowskich świąt: Jom Kipur i Rosz Haszana. W te dni do Góry Kalwarii pielgrzymowało dziesiątki tysięcy chasydów by modlić się wspólnie z cadykiem. Ale przybywali oni również do Ger praktycznie codziennie nadając miasteczku specyficzną atmosferę ciągłego ruchu i przepełnienia i czyniąc z niego w okresie międzywojennym typowy żydowski sztetl. Chasydzi pragnęli się spotkać z cadykiem, również po to aby poradzić się w sprawach religijnych, rodzinnych czy nawet biznesowych. Do Ger trafił m.in. pobożny chasyd Aron Diament (Diamant), który chciał się skonsultować z cadykiem w kwestii wyrażenia zgody na ślub jego córki Dwojry z Franzem Kafką. Gerer Rebbe odradził chasydowi to małżeństwo, do którego w efekcie nie doszło, choć Dwojra była partnerką pisarza aż do jego śmierci. Do cadyka trafiali również po poradę katoliccy przedsiębiorcy czy nawet oficerowie Wojska Polskiego. Tysiące pielgrzymów oznaczało również zyski dla mieszkańców miasteczka, którzy świadczyli szereg usług dla chasydów.
Pielgrzymi na dwór cadyka.
Cadyk przez swoich współwyznawców traktowany był praktycznie jak osoba święta. Przytoczyć można też historię auta, którym Abraham Mordechaj Alter był dowożony ze stacji kolejki wąskotorowej w Górze Kalwarii do Dworu Cadyka. Gdy auto nie nadawało się już do eksploatacji, chasydzi poprosili jego właściciela o sprzedaż poszczególnych części, podobno najdrożej „poszły” klamki, których dotykał sam cadyk oraz kanapa pasażera. A i tak zaradny kierowca sprzedał w częściach całe auto chasydom pragnącym mieć pamiątkę po cadyku.
Rabin Abraham Mordechaj Alter w 1931 roku, zbiory NAC
Cadyk był również wpływową postacią w świecie polityki, jako jeden z założycieli konserwatywnej partii Agudat Israel (Związek Izraela). Partia ta, potocznie zwana Agudą, utworzona została w 1909 r. Dzięki dużemu poparciu chasydów Abraham Mordechaj Alter zdobył w partii bardzo silną pozycję, dzięki czemu oddziaływał na politykę wewnętrzną w II Rzeczpospolitej. Uznawany był także za najwybitniejszą postać ortodoksyjnej społeczności żydowskiej Europy.
Chasydzi z Ger odprowadzający cadyka na stację kolejową, 1931 r. Zbiory NAC.
Na parterze Domu Modlitwy znajduje się główna jednoprzestrzenna sala modlitewna, w której do dzisiaj zachowały się oryginalne słupy podtrzymujące strop. W czasie religijnych spotkań, gdy sala była całkowicie wypełniona chasydami, młodzi uczniowie cadyka – jeszybotnicy, wspinali się na te słupy, aby z góry móc obserwować przebieg uroczystości. Na piętrze, znajduje się oryginalny piec do wypieku macy, jest to zabytek wyjątkowy w skali europejskiej, praktycznie nigdzie w Europie nie zachowany. Ciekawostką, jest również to, że budynek Dworu Cadyka miał połączenie z Domem Modlitwy, żony kolejnych cadyków przechodziły z części mieszkalnej na poddasze Beit Hamidrasz by piec tradycyjną macę. Obecnie przejście to jest zamurowane. Biedniejsi jeszybotnicy, których nie było stać na wynajem pokoi w miasteczku, spali na poddaszu Domu Modlitwy. Znajdowały się tu również regały na książki, które były licznie gromadzone przez cadyka Abrahama Mordechaja Altera. Cenniejsze pozycje znajdowały się w Dworze, bowiem cadyk kolekcjonował stare manuskrypty i druki, których część powstała jeszcze w średniowieczu. Stworzona przez niego bezcenna biblioteka została niestety zagrabiona przez nazistów w czasie II wojny światowej. Księgozbiór cadyka poszukiwany jest do dzisiaj, wyznaczona jest nawet bardzo wysoka nagroda pieniężna za wszelkie informacje o losie ksiąg gromadzonych na Dworze Cadyka w Górze Kalwarii.
Góra Kalwaria, piec w domu modlitwy.
Tekst ze zmianami publikowany pierwotnie w przewodniku po Urzeczu.
Prezes Towarzystwa Opieki nad Zabytkami oddział Czersk oraz piaseczyńskiego WOPR. Autor publikacji historycznych na temat Urzecza, Góry Kalwarii i Czerska, twórca wystaw fotograficznych i historycznych dotyczących Urzecza.
