Już na drugi dzień po utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa Hans Frank 26 października 1939 r. wydał rozporządzenia dotyczące pracy Żydów. Na jego mocy przymusowi pracy podlegali wszyscy Żydzi od 14 do 60 roku życia, z zastrzeżeniem, że granice wieku mogą zostać w razie potrzeby rozszerzone. Wydanie przepisów wykonawczych do tego rozporządzenia powierzono wyższemu dowódcy SS i policji Friedrichowi Wilhelmowi Krügerowi. 11 i 12 grudnia 1939 r., Krüger, ogłosił „pierwsze” i „drugie” postanowienie wykonawcze do rozporządzenia, w którym drobiazgowo opisano przymus pracy dla Żydów wraz z ich narzędziami, przekazując tę ludność do dyspozycji policji niemieckiej. Wszyscy żydowscy mieszkańcy Generalnego Gubernatorstwa od ukończonego 14. do ukończonego 60. roku życia podlegali przymusowi pracy. Rozporządzenie rozciągało się pierwotnie na Żydów płci męskiej od ukończonego 12. do ukończonego 60. roku życia. Zarządzono też, że okres pracy ustala się zasadniczo na dwa lata. Czas ten mógł zostać przedłużony, jeśli nie zostanie osiągnięty cel wychowawczy pracy przymusowej. Objęci przymusem mieli zostać zatrudnieni według posiadanych umiejętności zawodowych.
Od wiosny 1940 r. poszczególne Judenraty zostały zobowiązane do dostarczania codziennie stałej liczby robotników żydowskich, którzy byli zatrudniani na licznych placówkach pracy (w warsztatach, fabrykach, urzędach itp. znajdujących się w miejscu zamieszkania robotników, w miejscach, gdzie istniały społeczności żydowskie). Zgodnie z postanowieniami Dienstbefehl an die Judenrate fur die Erfassung und Gestellung der Juden zur Zwangsarbeit (Rozkaz urzędowy do Rad Żydowskich w sprawie spisania i stawienia się Żydów do prac przymusowych) z 20 stycznia 1940 r. podpisanym przez wyższego dowódcę SS i Policji przy Sztabie Generalnego Gubernatora dla zajętych obszarów polskich Friedricha Wilhelma Krügera Rady Żydowskie (Judenraty) zobowiązano do przeprowadzenia spisu wszystkich Żydów, którzy podlegali temu zarządzeniu. Miały one obowiązek założenia kartotek pracy przymusowej.
Pismo Kreishauptmann Warschau-Land z 16 lutego 1940 r. w sprawie kartoteki Żydów, podlegających przymusowi pracy dotarło do gminy Jeziorna 19 lutego 1940 r. W myśl tego pisma do kartoteki mieli być wciągnięci wszyscy Żydzi w wieku od 12. do 60. roku życia. Jednak w pierwszym rzędzie mieli być wciągnięci do kartoteki wszyscy Żydzi płci męskiej od ukończonego 16. do ukończonego 25. roku życia. Każdy z Żydów przez Radę Żydowską otrzymał odcinek kontrolny karty po ostemplowaniu przez miejscowego wójta. Posegregowane według kolorów karty kartoteki pierwszych 10 roczników należało natychmiast przesłać do Kreishauptmana Warschau-Land. Dopiero po tym należało sporządzić kartoteki z pozostałych roczników. Wszystko karty miały być złożone do 7 marca 1940 r. Spisowi podlegali także ochrzczeni Żydzi. Za każdą kartę należało zapłacić 20 gr.
Tego samego dnia, 19 lutego 1940 r. wspomniane pismo zostało przesłane przez Zarząd Gminy Jeziorna Radzie Żydowskiej w Jeziornie. Dwa tygodnie później, 4 marca Zarząd Gminy w Jeziornie przesłał pierwszych 65 kart (roczniki 1915-1928). W następnych miesiącach dosłano pięć kolejnych kart: 15 kwietnia – 3 karty , 20 maja – 2 karty. Wymienione 5 osób uzyskało zapewne w tym czasie odpowiedni wiek – 16 lat.
Gmina zamówiła wstępnie 620 sztuk kart do kartoteki:
10 niebieskich F ?
20 zielonych F wolny zawód
20 czerwonych E pracownik rolny
40 szarych I technik
180 pomarańczowych G pracownik budowlany
350 żółtych B rzemieślnik
Poniżej prezentuję kompletną listę 10 roczników skierowanych do pracy przymusowej: 66 osób z Jeziorny i 4 osoby ze Skolimowa. (w kolejności nazwisko, imię, zawód, nr karty)
Jeziorna
- Bliziński Menasze – kupiec – B 17753
- Boim Mordka – ? – B 17856 (15 kwietnia)
- Borek Menachem-Dawid – czeladnik szewski – G 38690
- Brand Dawid-Lejb – furman – B 17741
- Brand Sucher-Majer – przy rodzicach – B 17755
- Brand Szulim – Szewc – G 38707
- Chymisz Hersz-Josek – czeladnik krawiecki – G 38719
- Chymisz Jankiel-Wulf – czeladnik krawiecki – G 38718
- Cwerenbaum Abram – przy rodzicach – B 17745
- Dajczer Szmul – ? – G 38817 (20 maja)
- Danilewicz Chaim – czeladnik krawiecki – G 38699
- Erlich Majlach – przy rodzicach – B 17749
- Fedorowski Szymon – ? – G 38814 (15 kwietnia)
- Frydman Berek – szklarz – G 38688
- Frydman Pinkus – szklarz – G 38689
- Furwaser Jankiel – tragarz – B 17746
- Golberg Symcha-Icek – czeladnik szewski – G 38715
- Goldberg Kiwa – ? – G 38815 (15 kwietnia)
- Goldcymer Chaim-Ela – czeladnik piekarski – G 38722
- Goldcymer Uszer – czeladnik stolarski – G 38723
- Goldsztajn Hersz-Chaim – czeladnik stolarski – G 38700
- Gotfryd Abram-Motek – przy rodzicach – B 17759
- Gurfinkiel Hersz – rzeźnik – G 38702
- Hajwentryger Pinkus – przy rodzicach – B 17747
- Hajwentryger Szlama – czeladnik piekarski – G 38720
- Hajwentryger Szulim – czeladnik piekarski – G 38724
- Hejwentryger Moszek-Icek – czeladnik szewski – G 38692
- Hepsztajn Abram-Aron – czeladnik stolarski – G 38725
- Hepsztajn Wulf-Symche – czeladnik stolarski – G 38726
- Jeleń Bencjan – czeladnik krawiecki – G 38701
- Jeleń Gidale-Szlam – praktykant krawiecki – G 38695
- Kenigswald Salomon – fryzjer – G 38705
- Kenigsztajn Kisiel – przy rodzicach – B 17744
- Kenigsztejn[1] Aron-Lejb – rzeźnik – G 38698
- Kenigsztejn[2] Kisiel – czeladnik rzeźnicki – G 38697
- Kenigsztejn[3] Pelta – czeladnik rzeźnicki – G 38696
- Ksiżenicki Jakub-Icek – przy rodzicach – B 17760
- Mendelman Szmul – przy rodzicach – B 17743
- Paryski Alter – czeladnik szewski – G 38716
- Paryski Chaim-Kisiel – czeladnik szewski – G 38712
- Paryski Lejb – czeladnik szewski – G 38711
- Rotkopf Chaim – zegarmistrz – G 38708
- Rotsztajn Abram-Icek – tragarz – B 17763
- Rozenberg Szmul – praktykant piekarski – G 38686
- Rydzyński Hersz-Lejb – krawiec – G 38691
- Szałat Elek – przy ojcu – B 17748
- Szerszeń Chaskiel-Bencjan – ? – G 38816 (20 maja)
- Szifer Naftalin – przy rodzicach – B 17752
- Szumacher Icek – czeladnik krawiecki – G 38704
- Szumacher Izrael – czeladnik krawiecki – G 38703
- Szumacher Jankiel – przy rodzicach – B 17742
- Szumacher Majer-Dawid – przy rodzicach – B 17761
- Szumacher Mendel – przy rodzicach – B 17751
- Szumacher Pinkus – kaletnik – G 38706
- Szumacher Szulim – przy rodzicach – B 17754
- Szwarcglas Szaja-Jojne – czeladnik krawiecki – G 38694
- Trzewik Chaim – przy rodzicach – B 17750
- Wainberg Dawid-Jankiel – introligator – G 38693
- Widerman Szmul-Dawid – szewc – G 38687
- Winograd Chaskiel-Josek – szklarz – G 38721
- Wulf Dawid-Josek – czeladnik piekarski – G 38713
- Wulf Judel – czeladnik piekarski – G 38709
- Wulf Lejb-Mordka – czeladnik piekarski – G 38710
- Wulf Moszek – czeladnik krawiecki – G 38714
- Zajdman Icek – czeladnik rzeźnicki – G 38717
- Zajdman Icek – przy rodzicach – B 17762
Skolimów
- Lewenkopf Juda – przy rodzicach – B 17757
- Likiernik Henryk – student medycyny – F 21975
- Przedborski Jerzy – przy rodzicach – B 17756
- Trajstman Adam – przy rodzicach – B 17758
Zwracają uwagę dwie osoby: Kenigsztajn Kisiel i Zajdman Icek. Raz zapisani są „przy rodzicach” z kartą żółtą „B”, raz jako czeladnik z kartą pomarańczową „G”. Pytanie czy to są te same osoby. Skierowano by do pracy 68 osób zamiast 70? Władze niemieckie zapewne sprawdzały wszystko z listą.

[1] Zapewne winno być Kenigsztajn
[2] j.w.
[3] j.w.
Źródło:
- Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Grodzisku Mazowieckim

Historyk wojskowości i starożytności, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik wydawnictw książkowych (m. in. kierownik redakcji historii działu encyklopedii i słowników PWN), prasowych, ostatnio pracownik naukowy Wojskowego Biura Badań Historycznych, w latach 1981-89 redaktor, wydawca, wykładowca i aktywny działacz podziemia solidarnościowego. Od ćwierć wieku mieszkaniec Skolimowa, prowadzący Konstanciński Klub Historyczny.