Tabita

Znajdującą się w Skolimowie/Chylicach działkę zakupiła w 1925 roku od Kazimierza i Wandy Orłów za kwotę 88 tyś. zł warszawska gmina ewangelicko-augsburska na potrzeby żeńskiego diakonatu ‘Tabita’ Parafii Ewangelicko-Augsburskiej im. Św. Trójcy w Warszawie. Duża parcela którą dzieliła na pół nieistniejąca już ulica Górna (dziś pozostała tylko jej dolna południowa część – ulica Letnia) sąsiadowała z działką Księżówki należącą do warszawskiego seminarium. Na działce należącej pierwotnie do Władysława Mamerta Rodysa po zachodniej stronie stała już drewniana willa, tzw. “Rodysówka” nazwana później przez ewangelickie zakonnice ‘Betanią’ (nazwa nawiązywała do biblijnej miejscowości w której mieszkał Łazarz) a także usytuowany przy głównym wjeździe, istniejący do dziś budynek oficyny.

Betania (dawna willa Rodysówka) - 1932 r (zbiory A.Zyszczyk)

Betania (dawna willa Rodysówka) – 1932 r (zbiory A.Zyszczyk)

W 50 rocznicę warszawskiego Diakonatu ‘Tabita’ (nazwa nawiązuje do biblijnej chrześcijanki wskrzeszonej przez Piotra Apostoła) w dniu 7 czerwca 1928 roku w odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego pod nowy Dom Macierzysty. Dzień wcześniej odbyło się poświęcenie kaplicy w warszawskim Szpitalu Ewangelickim przy ul.Karmelickiej. Następnego dnia po uroczystym nabożeństwie jubileuszowym w warszawskim kościele Świętej Trójcy gospodarze oraz zaproszeni goście częściowo samochodami a częściowo kolejką wilanowską wyruszyli do Skolimowa. “Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod Dom Macierzysty w Skolimowie była wyznaczona na godz 5 po południu. Już o godz. 4 zaczęły napływać kolejką i autobusami niezwykle liczne rzesze przyjaciół djakonatu. Przecudna słoneczna pogoda tego pierwszego prawdziwie wiosennego dnia niewątpliwie też przyczyniła się do znacznej frekwencji gości” – pisano w kronice obchodów jubileuszu. Wśród zaproszonych do Skolimowa gości przybyli m.in. prezydent Warszawy inż. Zygmunt Słomiński oraz vice-prezydent Wincenty Bogucki, biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Juliusz Bursche, Oskar Saenger, senator Lidwik Evert (jeden z założycieli wydawnictwa ‘Trzaska, Evert i Michalski’) a także kurator Jan Gessner. Z zaimprowizowanej z cegieł mównicy ks. Zygmunt Michelis wygłosił kazanie: “(…) Pięknem zaiste uczczeniem 50-lecia Djakonatu będzie w tym zaciszu mający powstać Dom Macierzysty. W nim adeptki do kapłańskiej służby przy ołtarzu miłosierdzia chrześcijańskiego będą pogłębiały i utrwalały powołanie swoje – Słowem Bożym, modlitwą i Sakramentem.Tutaj strudzone w pracy i w wacle siostry znajdą pokrzepienie i wypoczynek. Dom Macierzysty będzie nietylko dla naszego zboru, lecz i dla całego społeczeństwa jednem z ognisk życia Bożego na ziemi. Stąd bowiem bedą wychodziły wciąż nowe zastępy młodych sióstr, aby służyć w imię Chrystusa w szpitalu naszym wszystkim potrzebującym opieki bez różnicy wyznania i narodowości. Aby zaś młode siostry już i w czasie nowicjatu mogły praktycznie przygotowywać się do swej świętej służby, powstanie w tych murach także Dom Zdrowia i wypoczynku dla rekonwalescentów i słabych, którzy tu znajdą serdeczną opiekę i pielęgnację. Ten nikły początek, który widzimy przed sobą, ten nieomal żałośnie niepozorny kamień węgielny jest w tym wypadku wiernym obrazem naszej rzeczywistej sytuacji. Starczyło nam środków na zakupienie tego, co jest. Wystarczy nam może na wybudowanie jeszcze murów, ale reszta? (…)”

Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budynek Tabity - 1928 r (Kalendarz Ewangeliczny 1929 r)

Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budynek Tabity – 1928 r (Kalendarz Ewangeliczny 1929 r)

Po kazaniu dokonano poświęcenia spisanego na pergaminie aktu erekcyjnego. Wmurowany w narożnik fundamentu akt brzmiał:
“Bogu Wszechmogącemu w Trójcy Świętej Jedynemu w chwałę Ojczyźnie na pożytek!
W roku dzisiejszym niepodległości Zmartwychwstałej z grobu niewoli Rzeczypospolitej Polskiej, gdy Prezydentem Państwa był prof. Ignacy Mościcki, Prezesem Rady Ministrów Marszałek Józef Piłsudski, Zwierzchnikiem Pasterzem Kościoła Eewangelicko-Augsburskiego w Polsce ks. biskup Juliusz Bursche, Prezydentem stołecznego miasta Warszawy inżynier Zygmunt Słomiński, prezesem Zboru senator Józef Evert, Kuratorem Szpitala Ewangelickiego mag. Jan Gessner, lekarzem naczelnym dr Leon Babiński, pastorami Zboru ks. August Loth, ks. Zygmunt Michalis i ks. Mieczysław Ruger, położony został 7-go czerwca 1928 roku u uczczeniu 50-cioleteniego jubileuszu djakonatu “Tabita” kamień węgielny pod budowę Domu Macierzystego w Skolimowie pod Warszawą”

Projekt koncepcyjny budynku Tabity autorstwa Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy 1928 r (Muzeum Architektury we Wrocławiu)

Projekt koncepcyjny budynku Tabity autorstwa Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy 1928 r (Muzeum Architektury we Wrocławiu)

Budynek Domu Macierzystego zaprojektował tandem awangardowych architektów: Bohdan Lachert i Józef Szanajca (Bohdan Lachert zaprojektował również w 1936 roku w Skolimowie budynek stacji automatów telefonicznych o którym pisałem w tym miejscu Stacja automatów telefonicznych dla Ministerstwa Poczt i Telegrafów w Skolimowie ). Pierwszy projekt z 1928 roku w czasie realizacji budynku był stopniowo modyfikowany i przez następne lata rozbudowywany. W 1929 roku zrealizowano pierwszą część. Następnie w latach 1932-33 dobudowano piętra w części mieszkalnej oraz kaplicę w części południowo-zachodniej. W literaturze pojawia się również informacja o kolejnej rozbudowie w 1937 roku – powstać wówczas miało skrzydło północne o charakterze rekreacyjnym, jednak w rzeczywistości ten projekt nigdy nie został zrealizowany (północna rozbudowa miała miejsce dopiero na początku XXI wieku).
W głównym budynku pierwotnie ulokowano: w suterenie pokoje służbowe, pralnię, kuchnię i kotłownię; na 1 piętrze kancelarię, jadalnię i obszerny hall z wyjściem na werandę, oraz na 1 i 2 piętrze pokoje dla sióstr i rekonwalescentów (jedno i dwuosobowe, z własną umywalką). Na każdym piętrze dodatkowo znajdowała się wspólna łazienka. W północnej części działki nad rzeką Jeziorką przewidziano kabiny kąpielowe. Architekci podeszli do projektu kompleksowo, projektując prócz samego budynku również elementy wyposażenia (m.in. meble, kwietniki, ołtarz w kaplicy) oraz awangardowe liternictwo nazwy “Tabita” (mosiężne litery miały być umieszczone na ścianie szczytowej budynku oraz nad bramą wjazdową, jednak ostatecznie zawisły tylko na elewacji którym dodatkowo towarzyszyły daty ‘1878-1928’). W 1933 powstała wydzielona z głównej bryły przeszklona kaplica. Jej forma była pewnym novum w stosunku do projektowanych w tym czasie budynków sakralnych. Ołtarz stanowił prosty drewniany krzyż mający za tło tylko przeszkloną ścianę z widokiem na sosnowy las. Przywołuje to na myśl powstały 25 lat później (1957 r) znany fiński projekt kaplicy autorstwa architektów Heikkiego i Kaiji Sirenów. Bryła kaplicy ujęta była dodatkowo w dwa żelbetowe żebra które zwieńczał krzyż. Skrzynia ołtarza wykonana została z jednego gatunku drewna (orzech), dodatkowo intarsjowanego okleiną orzechową o różnych odcieniach.

Kaplica w budynku Tabity - 1976 r (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Modernistyczny budynek Tabity przeznaczony został na Dom Macierzysty Diakonatu Warszawskiego oraz pensjonat dla rekonwalescentów Szpitala Ewangelicznego w Warszawie. Przełożoną Domu w latach trzydziestych była Józefa Borsch i to do niej kierowały się kandydatki na przyszłe diakonisy. Do nowicjatu przyjmowano „panny i bezdzietne wdowy od lat 18 do 30”. Tutaj otrzymywały czepki próbne i czepki sióstr rzeczywistych. W czasie II wojny w Tabicie wypoczywali niemieccy żołnierze. W pierwszych powojennych latach piętro budynku zajmują pracownicy Ministerstwa Zdrowia dojeżdżający do pracy w zburzonej Warszawie. Organizowane są również kolonie letnie dla dzieci i młodzieży a w 1947 roku Parafia Ewangelicko-Augsburska utworzyła Dom Opieki dla starszych oraz Dom Sierot. Od 1954 roku w Tabicie ulokowano nowo powstałą Chrześcijańską Akademię Teologiczną, kontynuatorkę zlikwidowanego wydziału teologii ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. 23 grudnia 1961 roku na skutek pozostawienia włączonego na noc przez pensjonariuszy Domu Opieki piecyka elektrycznego spłonął drewniany budynek Betanii (dawna willa “Rodysówka”). Po likwidacji zakładu wychowawczego prowadzonego przez diakonisy oraz wyprowadzce w 1968 roku Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej pozostał tylko Dom Opieki Tabita. Po opuszczeniu budynku przez ChAT ks. Trenkler zorganizował przebudowę wnętrz i remont generalny pomieszczeń mieszkalnych. Budynek nadal był jednak zbyt mały w stosunku do liczby chętnych ubiegających się o pobyt w ośrodku. Dlatego też w 1992 roku parafia podjęła się jego rozbudowy. W 2002 roku oddano trzy nowe skrzydła budynku i do dnia dzisiejszego mieści się w nich Ośrodek Opiekuńczo-Rehabilitacyjny Tabita (z przeznaczeniem głównie dla osób starszych). Niestety rozbudowa ośrodka, tak potrzebna dla zwiększenia bazy łóżkowej, finalnie zeszpeciła architekturę modernistycznego budynku zaprojektowanego przez Lacherta i Szanajcę. Jednak nadal można odnaleźć w nim echa dawnego piękna, zachowały się również elementy oryginalnego przedwojennego wyposażenia – szczególnie godna polecenia jest wizyta w kaplicy ośrodka, w której w każdą niedzielę o godz. 11 odbywają się nabożeństwa. Ze względu na COVID nie są one obecnie jednak otwarte dla ludzi z zewnątrz.

Budynek Tabity przed kolejnymi rozbudowami - 1931 r (zbiory A.Zyszczyk)

Budynek Tabity przed kolejnymi rozbudowami – 1931 r (zbiory A.Zyszczyk)

A tak o Tabicie pisano w 1935 roku w czasopiśmie turystyczno-krajoznawczym “Szlakami Polski”:

“Tabita jest imieniem służebnicy z czasów św. Piotra i tym imieniem nazwane zostało Zgromadzenie S.S. Djakonis w Skolimowie, gdzie jest ich Dom Macierzysty. Dom Wypoczynkowy w Skolimowie jest społeczną fundacją Zboru Ew.Augsburskiego w Warszawie, założoną dla uczczenia 10-ciolecia Niepodległości Polski i 50-ciolecia pracy sióstr Djakonis Szpitala Ewangelicznego. W domu tym młode kandydatki otrzymują wykształcenie i wychowanie, a Siostry wypoczynek podczas urlopów i spokojną przystań, pod wieczór życia. Przychodzą tu również ludzie wyczerpani przeżyciami duchowemi i chorobami, by w czasie rekonwalescencji w pięknym pełnym kwiatów parku (teren 10 mórg) uzyskać równowagę i spokój. Zakład nie posiada służby, wszystkiem bowiem zajmują się siostry. Do zakładu przyjmowani są wszyscy wyznawcy wiary chrześcijańskiej. Kaplica Ewangielicka dostępna jest dla wszystkich. W roku 1928 założono kamień węgielny a w r. 1929 “Tabita” została wykończona i oddana do użytku. Budynek “Tabity” wybitnie nowoczesny, kuchnia djetetyczna, smaczna i zdrowa. Zakład jest czynny cały rok, ma typ półsanatorjum. Pokoje pojedyńcze i podwójne. “Tabita” posiada czytelnię, ładną palarnię , duży taras i obszerną salę stołową. Pokoje posiadają  centralne ogrzewanie ciepłą i zimną wodę. Kierowniczką Domu jest Siostra Przełożona, Józefa Borsch”

Diakonice pod budynkiem Tabity - 1935 r (zbiory Polony)

Diakonice pod budynkiem Tabity – 1935 r (zbiory Polony)

Literatura:
“50-letni Jubileusz Djakonatu “Tabita” w Warszawie” (Kalendarz Ewangelicki 1929 r)
“Szlakami Polski” nr 13-14 1935 r
“Gdzie jesteś, “Tabito”?” (www.luteranie.pl)
Katarzyna Uchowicz, “Awers/Rewers. Architekt Bohdan Lachert”
Katarzyna Uchowicz “Ariergarda modernizmu”

Spotkanie Polskiej Rady Ekumenicznej w Ewangelicko – Augsburskim Domu Opieki "Tabita" 1976 r (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Zdjęcie 66 z 66

Spotkanie Polskiej Rady Ekumenicznej w Ewangelicko – Augsburskim Domu Opieki "Tabita" 1976 r (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Może ci się także spodobać...